Hoe bedenkelijke therapieën de terugbetaalde geestelijke gezondheidszorg binnendringen

De federale overheid maakt al enkele jaren 165 miljoen euro per jaar vrij voor de terugbetaling van sessies bij een geconventioneerde psycholoog of orthopedagoog. Dat geld dient niet enkel om individuele sessies te vergoeden. Er worden ook groepsinterventies mee gefinancierd.

Dit groepsaanbod kwam traag op gang, maar is in het voorbije jaar duidelijk gegroeid. Uit cijfers die we opvroegen bij het RIZIV blijkt dat de netwerken in de periode van mei 2022 tot en met augustus 2023 in totaal al 8.428 groepssessies organiseerden. Daar namen 45 845 mensen aan deel. Kostenplaatje voor de maatschappij: € 3.150.652.

Waar vind je een geconventioneerd psycholoog?

Waarom dit groepsaanbod wetenschappelijk onderbouwd moet zijn 

Groepsbehandelingen hebben als voordeel dat ze contact met lotgenoten bieden, wat sommige mensen waarderen. Een groepsaanbod kan misschien ook de druk op de wachtlijsten voor individuele begeleiding verminderen. Daarom is het natuurlijk een goede zaak dat de verplichte ziekteverzekering groepssessies vergoedt. Maar deze sessies moeten volgens ons wel voldoende wetenschappelijk onderbouwd zijn.

Deelnemers moeten ervan uit kunnen gaan dat de interventies waaraan ze worden blootgesteld gemiddeld beter werken dan een placebo-behandeling (neptherapie). Ze moeten er ook op kunnen vertrouwen dat de behandelingen die de overheid via dit systeem promoot veilig genoeg zijn.

Kan een psychische behandeling dan onveilig zijn? Toch wel. Het is in het verleden al meermaals gebleken dat sommige psychologische therapieën meer kwaad doen dan goed.

_{Sommige psychologische behandelingen doen meer kwaad dan goed. Een bekend voorbeeld daarvan is "Critical Incident Stress Debriefing", een groepsinterventie om een trauma te voorkomen.}

Idealiter krijgen mensen met psychische klachten eerst toegang tot interventies waarvoor de bewijzen op het vlak van werkzaamheid en veiligheid het sterkst zijn. Ook voor het groepsaanbod zou dat principe moeten gelden. Temeer omdat het aantal groepssessies waaraan je kunt deelnemen vooralsnog beperkt is (maximaal vijf tot vijftien per jaar, afhankelijk van je situatie, dit kun je hier checken). Die wil je toch niet "verspillen" aan een slecht onderzochte behandeling, terwijl er betere alternatieven zijn?

Ook vanuit maatschappelijk standpunt is het van belang dat de overheid zo efficiënt mogelijk met de beperkte middelen omspringt. Belastinggeld dat de staat uitgeeft aan potentieel nutteloze behandelingen, kan ze niet uitgeven aan interventies die wél bewezen werkzaam en veilig genoeg zijn.

Huidig aanbod niet altijd wetenschappelijk onderbouwd

Als we het huidige aanbod onder de loep nemen, en na informatie te hebben ingewonnen over de inhoud van sommige behandelingen, vrezen we dat we nog ver van dit ideale scenario af zijn. Sommige cursussen/therapieën in het aanbod blijken verre van wetenschappelijk onderbouwd!

Enkele voorbeelden:

• een groepstherapie familieopstellingen om problemen in je familie of op je werk aan te pakken;
• een groepsbehandeling Herstel na Trauma op basis van trauma-sensitieve yoga en het controversiële gedachtegoed van traumagoeroe Bessel van der Kolk;
• een cursus paardencoaching om assertiever te worden;
• wandelsessies met “lichaamswerk", gegeven door “holistische" coaches, om “blokkages” aan te pakken en je “energie” terug te laten stromen;
• een workshop "verbindende cirkels" met tegeltjeswijsheden van managementgoeroe Stephen Covey, gecombineerd met dans en zang om je “innerlijke kracht” te versterken.
• een training in de “sofrologie” (leer van het bewustzijn van de mens) met allerhande technieken om je bewustzijn te beïnvloeden om stress aan te pakken;
• groepssessies in de vorm van “zintuigelijke” bezoeken aan een museum om weer met jezelf in contact te komen en burn-out te voorkomen met kunst. 

Lees meer over deze voorbeelden

Hier vind je meer uitleg over deze behandelingen/workshops en over waarom we het problematisch vinden dat ze worden terugbetaald door de verplichte ziekteverzekering. Kort gesteld: ze kosten de belastingbetaler tussen de € 318 en € 400 per sessie en de evidentie ontbreekt dat ze een meerwaarde bieden boven een placebo-behandeling (neptherapie).

Het is wetenschappelijk niet bewezen dat paardencoaching je assertiever maakt. 

Problemen met de kwaliteitsbewaking

De hamvraag is: hoe komen groepsbehandelingen zonder wetenschappelijke evidentie in het terugbetaalde groepsaanbod terecht? Dit wijst op problemen met de kwaliteitsbewaking.

Momenteel wordt het groepsaanbod regionaal georganiseerd door 32 verschillende netwerken voor geestelijke gezondheid. Zij moeten elk apart voor hun eigen regio een kwaliteitsvol groepsaanbod uit te werken. Hoe moeten ze dat aanpakken? Op welke criteria moeten ze zich baseren wanneer ze kandidaat-groepsbehandelingen screenen? We vernamen uit verschillende bronnen dat de overheid daar geen specifieke op wetenschap gebaseerde richtlijnen voor heeft voorzien. In de overeenkomst tussen de netwerken en het RIZIV staat nochtans te lezen dat de federale overheid "evidence, practice en expierenced based richtlijnen" zou voorzien ...

Het gevolg is dat elk netwerk de kwaliteit van het aanbod op zijn eigen manier bewaakt. In het ene netwerk laten de coördinatoren elk voorstel tot groepsaanbod twee keer anoniem screenen door een externe partner met een academische achtergrond. In het andere leggen ze de verantwoordelijkheid voor de wetenschappelijke deugdelijkheid van het aanbod volledig bij de psychologen die de groepssessies geven.

Met andere woorden: er is geen uniform kwaliteitsbeleid, en dat is natuurlijk vragen om problemen. 

Dit komt trouwens bovenop een probleem dat we eerder vaststelden bij de individuele begeleiding die sommige geconventioneerde psychologen aanbieden. Op de websites van twee verschillende netwerken vonden we "neurolinguïstisch programmeren" (NLP) terug in het aanbod. Deze "therapie" behoort ons inziens helemaal niet tot de klinische psychologie. Dit is pseudopsychologie! Toen we deze netwerken hierop aanspraken, heeft één netwerk deze behandeling van zijn website verwijderd, wat we toejuichen.

Te weinig richtlijnen voor psychologen

Dan is er nog de vraag: hoe komt het dat psychologen interventies aanbieden die amper zijn onderzocht? Worden psychologen niet verondersteld om hun werk te baseren op wetenschappelijke inzichten? Volgens onze interpretatie van een recent Koninklijk Besluit wel ...

“Psychologen horen inderdaad een voldoende empirisch onderbouwd aanbod te verzorgen, dat is ook vereist volgens de deontologische code”, klinkt het bij Prof. Dr. Patrick Luyten, hoogleraar aan de KU Leuven en ondervoorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Klinisch Psychologen. “We zijn er ons bewust van dat er een kleine subgroep van klinisch psychologen is die zich hier niet aan houdt."

Hoe komt dat dan? Professor Luyten wijt dit aan een gebrek aan kennis over methodieken die wél wetenschappelijk onderbouwd zijn. "Ik denk dan bijvoorbeeld aan op mentaliseren gebaseerde therapie en aan schematherapie voor bepaalde indicaties. We moeten meer inzetten op het continu bijscholen van psychologen. Daar wordt momenteel aan gewerkt.”

Psycholoog Dr. Kris Martens, verbonden aan het Centrum voor Leerpsychologie en Experimentele Psychopathologie aan de KU Leuven, wijst ook met de vinger naar een tekort aan duidelijke, op wetenschap gebaseerde richtlijnen voor psychologen over voorkeursbehandelingen. “Zonder duidelijke richtlijnen vallen psychologen terug op interventies waarvan ze op basis van hun klinische ervaring dénken dat ze doeltreffend zijn, maar dat niet per se zijn”.

Klinische ervaring is jammer genoeg niet altijd betrouwbaar, legde de psycholoog aan ons uit. Ook psychologen maken denkfouten. Een therapeut kan bijvoorbeeld denken dat een interventie werkt omdat er verbetering in klachten te zien is, terwijl in werkelijkheid enkel een placebo-effect optrad. Hij of zij kan ook onbewust meer aandacht schenken aan casussen die goed aflopen, wat een vertekend beeld schept.

Er zijn op dit ogenblik al enkele richtlijnen beschikbaar voor psychologen op ebpracticenet (www.ebpnet.be), een door de overheid gefinancierde databank met evidence-based richtlijnen en informatie voor Belgische zorgverleners. "Maar dit aanbod moet nog groeien", aldus Martens, "en er is nog werk aan de winkel om psychologen zover te krijgen dat ze deze richtlijnen gebruiken". Geen enkel netwerk voorziet momenteel opleiding over hoe deze richtlijnen te gebruiken. 

Beterschap op komst?

We brachten het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke op de hoogte van onze bevindingen. De woordvoerder liet weten dat er momenteel besprekingen gaande zijn over aanpassingen aan het systeem van de geconventioneerde psychologen en dat ons schrijven hiervoor "relevant" is. We hopen dat dit betekent dat er rekening gehouden zal worden met onze verzuchtingen. 

De minister zou alleszins al van plan zijn om een “database met EBP-praktijken” op te stellen om de netwerken en psychologen te ondersteunen (EBP staat voor Evidence Based Practice). Er zou ook gewerkt worden aan meer richtlijnen en aanbevelingen voor psychologen. Daarnaast zou er in 2024 meer bijscholing komen over wetenschappelijk onderbouwde programma’s.

Wij hopen dus op beterschap en volgen het op ...