Zwart plastic keukengerei onder de loep: deze stoffen wil je niet in je eten

Waarom testen we keukengerei uit zwart plastic?

De insteek van deze test zal je misschien verrassen. Waarom hebben wij in hemelsnaam gekozen om keukengerei uit zwart plastic te testen? Geloof ons, we hebben onze redenen.

Waarom specifiek zwart plastic?

De kans is groot dat ook jij keukengerei uit zwart plastic gebruikt: het is immers licht, mooi en goedkoop, allemaal troeven die van pas komen in huis.

Tegenwoordig zijn ze echter iets minder populair, doordat we ondertussen meer weten: deze producten zijn niet zonder gevaar. "Achter hun moderne en cleane look schuilt echter een complexe en mogelijk gevaarlijke realiteit. De ondoorzichtige kleur van zwart plastic wijst namelijk op een heterogene samenstelling, vaak omdat ze gemaakt zijn van gerecycleerd materiaal waarvan de oorsprong en de zuiverheid nog maar moeilijk te achterhalen zijn", legt onze milieu-experte Carine Deschamps uit.

Waarom is keukengerei uit zwart plastic gevaarlijk voor je gezondheid?

Voor een zwarte kleur gebruiken fabrikanten vaak gerecycleerd plastic. Op papier klinkt dat als goed nieuws, toch? Het probleem is echter dat zwart plastic wordt gewonnen uit de recyclage van oude elektrische toestellen zoals televisies, laptops of afstandsbedieningen. Allemaal toestellen die vlamvertragende en andere toxische stoffen bevatten... En hoewel zulke stoffen goedgekeurd zijn voor gebruik in elektrische toestellen, is het niet de bedoeling dat ze in aanraking komen met voeding.

"Het is moeilijk om uit te maken of gerecycleerd plastic is gemaakt uit voedingsverpakkingen of andere bronnen, zoals elektrische toestellen of auto-onderdelen. Non-food plastics kunnen chemische stoffen bevatten die absoluut niet in contact mogen komen met etenswaren", gaat ze verder, waarbij ze specifiek gebromeerde vlamvertragers vermeldt.

Waarom plastic afval moeilijk te recycleren is

De recyclage van AEEA (afgedankte elektrische en elektronische apparatuur) staat ter discussie. Europa streeft naar een circulaire economie, maar als het niet goed wordt gesorteerd en getraceerd kan de recyclage van plastic afval dus leiden tot gezondheidsproblemen voor consumenten. "AEEA met giftige stoffen mag niet worden gerecycleerd voor speelgoed of keukengerei", aldus onze experte.

Helaas zijn deze plastics om technische redenen lastig te sorteren. Hun zwarte kleur maakt het moeilijk of zelfs onmogelijk om de oorsprong van het plastic te identificeren.

"Transparant of felgekleurd plastic wordt daarentegen doorgaans gemaakt van nieuw plastic of gerecycleerd plastic van voedingskwaliteit, waarvan de traceerbaarheid makkelijker gegarandeerd kan worden."

Wat zijn de gezondheidsrisico’s van keukengerei uit zwart plastic?

Zulke producten kunnen gezondheidsrisico’s inhouden:

• Als ze in contact komen met een hete pan
• Als ze in contact komen met warme voeding
• Door wrijving tijdens het gebruik

De kans bestaat dan dat ongewenste chemische stoffen van het keukengerei migreren naar je maaltijd. "Door de warmte worden moleculen mobielen, waardoor ze sneller kunnen migreren. Wrijving (bv. door op de bodem van de pan te schrapen) kan ook plastic deeltjes en hun bestanddelen vrijmaken", omschrijft Carine Deschamps.

Waarom testen wij keukengerei uit zwart plastic?

In 2024 heeft het Britse tijdschrift Chemosphere een test uitgevoerd op verschillende producten uit zwart plastic, waaronder keukengerei. Die concludeerde dat keukengerei uit zwart plastic vaker toxische en kankerverwekkende materialen bevat.

De studie onthulde dat van de 203 geteste producten uit zwart plastic (keukengerei, speelgoed, haaraccessoires enz.) maar liefst 83 % bromische vlamvertragers bevat die toxisch zijn.

Het was voor ons dan ook essentieel om keukengerei uit zwart platsic te testen. Zo kunnen we niet alleen nagaan of deze producten wettelijk gezien conform en veilig zijn, maar kunnen we ook advies geven aan consumenten om beargumenteerde en veilige keuzes te maken.

Terug naar boven

Mogelijk gevaarlijke stoffen in keukengerei uit zwart plastic

Er is veel bezorgdheid over de samenstelling van keukengerei uit zwart plastic, met name over de gebruikte materialen en kleurstoffen.

Zoals eerder aangehaald, bestaat een deel van het gerecycleerde plastic uit elektronisch afval dat meerdere gevaarlijke bestanddelen kan bevatten, zoals bromische vlamvertragers of zware metalen.

Zwart plastic is niet te detecteren met standaard optische sorteerprocessen, waardoor ze gemengd raken met andere gerecycleerde grondstoffen en deze kunnen verontreinigen.

"Gerecycleerd plastic kan daardoor hogere concentraties toxische chemicaliën bevatten dan nieuw plastic. Bovendien kan ook het recyclageproces zelf nieuwe toxische chemicaliën creëren", legt Carine Deschamps uit.

Stoffen die aanwezig kunnen zijn in gerecycleerd zwart plastic

• Vlamvertragers (gebromeerd of fosforhoudend) worden vaak aangetroffen, met name in zwart plastic van gerecycleerd afval zoals televisies, computerbehuizingen enz.
• Ftalaten worden gebruikt om kunststof flexibel te maken. Het zijn hormoonverstoorders die negatieve effecten kunnen hebben op de voortplanting en ontwikkeling.
• Bisfenolen zijn vaak aanwezig in polycarbonaten en plastic coatings.
• PFAS worden gebruikt om hun vet- en waterafstotende eigenschappen, o.a. in antiaanbaklagen.
• Zware metalen (lood, cadmium, chroom enz.) zijn te vinden in non-food plastics. Ze kunnen zich ophopen in ons lichaam en zijn zelfs in lage doses giftig.
• Carbon black of zwarte kleurstof maakt het gemakkelijk om verschillende plastics te combineren zonder merkbare kleurverschillen. De toevoeging van extra kleurstoffen voor een uniforme kleur maakt het extra moeilijk om verontreinigde materialen op te sporen. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) classificeert carbon black als "mogelijk kankerverwekkend voor de mens" (groep 2B) en benadrukt dat het kankerverwekkende stoffen zoals polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) kan bevatten.
• Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) zijn te vinden in carbon black. Sommige gerecycleerde plastics, met name die uit elektronica en auto’s, kunnen PAK's bevatten. Die staan bekend als verontreinigend, en sommige zijn kankerverwekkend.
• Styreen komt vrij uit polystyreen.
• Allerhande additieven worden toegevoegd aan plastics (stabilisatoren, vlamvertragers, kleurstoffen enz.), waarvan sommige niet toegestaan zijn voor contact met voeding en schadelijk kunnen zijn.
  
  

Zorgwekkende additieven in nieuw plastic

Ook keukengerei uit nieuw plastic kan stoffen bevatten die schadelijk zijn voor de gezondheid, waaronder producten op basis van volgende materialen:

• polyethyleen (PE)
• polypropyleen (PP)
• polystyreen (PS)
• polyamide (PA)
• polyethyleentereftalaat (PET)
• siliconen

Naast deze basispolymeren worden er ook veel additieven toegevoegd aan plastic keukengerei om ze bepaalde eigenschappen te geven zoals flexibiliteit, hittebestendigheid en duurzaamheid.

Terug naar boven

De gevaren van deze stoffen voor onze gezondheid

Herhaaldelijke en langdurige consumptie van deze stoffen, zelfs in zeer lage doses, kan gezondheidsrisico’s inhouden.

Kankerverwekkende, neurotoxische en mutagene effecten

Blootstelling aan onderstaande chemicaliën kan ernstige gezondheidsrisico’s inhouden, waaronder een verhoogd risico op kanker en neurologische ontwikkelingsstoornissen, cognitieve problemen, geheugenverlies en concentratieproblemen.

• Broom, een bestanddeel van vlamvertragers, staat bekend als kankerverwekkend en neurotoxisch.
• Styreen (van polystyreen) kan kankerverwekkende en neurotoxische effecten hebben.
• Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), die in carbon black voorkomen, zijn kankerverwekkend.
• Benzeen, een kankerverwekkende stof, kan ontstaan tijdens de recyclage van plastic.

Hormoonverstoorders

Hormoonverstoorders of endocriene verstoorders beïnvloeden onze hormonenhuishouding, de voortplanting en de ontwikkeling:

• pftalaten
• bisfenolen (BPA, BPS, BPF)
• gebromeerde vlamvertragers (BFRs)

Zelfs in lage doses veroorzaken ze een breed scala aan schadelijke gezondheidseffecten.

De wijdverspreide aanwezigheid van hormoonverstoorders in zwart plastic keukengerei, gecombineerd met hun vermogen om te migreren, betekent dat je chronisch kunt worden blootgesteld als je ze dagelijks gebruikt om te koken.

Andere gezondheidseffecten

Ontsteking, orgaanstoornissen, vergiftiging van bepaalde organen (nieren, lever, zenuwstelsel), ... Naast de reeds beschreven effecten vormen ook de aanwezigheid en ophoping van nano- en microplastics in het menselijke lichaam een nieuwe bedreiging voor onze gezondheid.

Microplastics en nanoplastics worden, eens geconsumeerd of ingeademd, in verband gebracht met weefselonsteking, celdood en schade aan de longen en de lever. Ze zouden ook het risico op een hartaanval, beroerte of zelfs overlijden verhogen, en kunnen oxidatieve en DNA-schade veroorzaken.

Wie is het meest kwetsbaar?

Foetussen, pasgeborenen en baby’s zijn bijzonder kwetsbaar als ze worden blootgesteld aan gevaarlijke chemicaliën. Door hun lagere lichaamsgewicht, het verminderde vermogen om chemicaliën te verwerken, de ontwikkeling van hun organen en hun eentonige voeding lopen ze meer risico.

Chemische stoffen kunnen voorbij de placenta geraken en in de moedermelk terechtkomen. Blootstelling tijdens gevoelige periodes in de ontwikkeling kan levenslange gevolgen hebben.

De hogere kwetsbaarheid van kinderen en zwangere vrouwen maakt het gebruik van zwart plastic kookgerei een zaak van volksgezondheid. Het toont aan dat er strengere beschermingsmaatregelen en duidelijke communicatie nodig zijn.

Terug naar boven

Hoe komen schadelijke stoffen vrij?

Verschillende factoren dragen ertoe bij dat actieve stoffen kunnen vrijkomen uit zwart plastic kookgerei.

Hitte

"Blootstelling aan hoge temperaturen verhoogt de afgifte van giftige stoffen uit plastic keukengerei aanzienlijk”, legt Carine Deschamps uit.

Dat kan gaan van warmte tijdens het koken of in de microgolfoven, maar zelfs van de vaatwasser. In al deze situaties vermindert hitte de stabiliteit van het materiaal, waardoor schadelijke chemicaliën kunnen vrijkomen.

Een voorbeeld? Keukengerei uit polyamide kan bij temperaturen boven 70°C kleine ketens van moleculen, oligomeren genaamd, afgeven.

Er is dus duidelijk een fundamenteel conflict tussen het ontwerp van zo’n keukengerei en de omstandigheden waarin ze worden gebruikt. "Kookgerei is net bedoeld voor gebruik in warme omgevingen. Hitte is echter de belangrijkste oorzaak van chemische migratie van plastic naar voedsel", vat onze experte samen.

Kortom, het is net de context waarin kookgerei wordt gebruikt, die de afgifte van gevaarlijke stoffen maximaliseert, en zwart plastic kookgerei dus feitelijk ongeschikt maakt voor hun bedoelde gebruik.

Vette en zure voedingsmiddelen

Vette en zure etenswaren kunnen de chemische migratie van plastic naar voeding verhogen. Ze interageren het meest met polymeer plastic en hun additieven, waardoor deze sneller in je eten terechtkomen.

Slijtage

Plastic keukengerei heeft de neiging om te schilferen, barsten, smelten of broos te worden door regelmatige blootstelling aan hete pannen of vaatwassers.

Deze fysieke slijtage zorgt ervoor dat microplastics (deeltjes kleiner dan 5 mm) en nanoplastics (onzichtbaar voor het blote oog, van 1 tot 1 000 nm) vrijkomen in ons voedsel.

Studies tonen aan dat plastic keukengerei elk jaar duizenden microplastics aan ons menu kan toevoegen. De afgifte van microplastics en nanoplastics vormt zo een "onzichtbare besmetting" die niet alleen chronisch maar ook cumulatief is.

Terug naar boven

Hoe testen wij zwart plastic keukengerei?

Wij analyseerden 17 kookbenodigheden uit zwart plastic (spatels, soeplepels, tangen enz.) die we zowel online als in de winkel kochten. Het labo richtte zich op die onderdelen die tijdens gebruik opwarmen en/of in contact komen met voedsel.

Welke stoffen hebben we onderzocht tijdens onze test?

Producten waarvan de samenstelling niet duidelijk op het etiket stond, werden eerst onderworpen aan infraroodspectroscopie (FTIR) om de aard van het materiaal te identificeren. Een essentiële stap, aangezien het labo op zoek gaat naar andere stoffen in functie van het materiaal. Bepaalde chemicaliën komen immers eerder voor in bepaalde materialen en niet in andere.

Op basis van het materiaal hebben we vijf categorieën van stoffen geïdentificeerd en getest op hun aanwezigheid:

1. Gebromeerde of fosforhoudende vlamvertragers
2. Ftalaten, vluchtige en semi-vluchtige organische stoffen
3. Zware metalen
4. Melamineconcentratie
5. Azokleurstoffen en andere stoffen op de lijst van REACH

Terug naar boven

Testresultaten voor zwart plastic keukengerei

Onze analyses waren eerder geruststellend.

Gebromeerde vlamvertragers

In de soeplepel van Boni hebben we een kleine hoeveelheid decabroomdifenylether (DecaBDE) aangetroffen.

DecaBDE is een stof die vooral wordt gebruikt in elektrische en elektronische toestellen om de ontvlambaarheid ervan te beperken.

De stof is zeer persistent in het milieu. Dat betekent dat ze maar heel traag afbreekt en lange tijd aanwezig blijft in de natuur. Ze wordt ook als mogelijk schadelijk beschouwd voor in het water levende organismen en ecosystemen. DecaBDE heeft ook bioaccumulatiepotentieel, wat wil zeggen dat het zich kan ophopen in levende organismen.

Studies hebben zorgwekkende effecten op de menselijke gezondheid aangetoond, zoals hormoonverstoring. Daarom zal deze stof binnenkort gereguleerd worden, wat momenteel nog niet zo is. "DecaBDE zou toegevoegd moeten worden aan de SVH-lijst, wat staat voor Substances of Very High Concern", klinkt het bij onze experte Carine Deschamps. "Die is samengesteld op basis van een lijst van het ECHA, het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen."

Logischerwijs zou de limiet vastgesteld moeten worden op 0,1 % (1 000 mg per kg). De concentratie in de Boni-lepel is gelukkig veel lager, namelijk 9,4 mg per kg.

"Dat we in de soeplepel van Boni zowel meetbare hoeveelheden DecaBDE als significante concentraties aluminum als silicium aantroffen, zou kunnen wijzen op het gebruik van gereycleerde kunstoffen, met name van elektrisch en elektronisch afval", vat onze expert onze testresultaten samen.

Ondanks de lage concentraties zouden we dit product toch eerder vermijden.

Ftalaten, vluchtige en semi-vluchtige organische stoffen

We hebben getest op de aanwezigheid van verschillende soorten ftalaten (DBP, DiBP, DEHP enz.) en andere potentieel gevaarlijke organische stoffen (bepaalde PAK’s, aromatische aminen enz.), maar volgens onze analyses komen deze stoffen niet in concentraties van meer dan 0,1 % voor.
Alle geteste producten respecteren dus de Europese regelgeving.

Zware metalen

De 17 geteste producten bevatten allemaal aluminium en silicium. Deze stoffen kunnen gevaarlijk zijn als ze afkomstig zijn uit keramische aluminosilicaatvezels, die op de Europese lijst staan van zeer zorgwekkende stoffen.

We vroegen het labo daarom om een aanvullende analyse om te bevestigen dat niet het geval was. Volgens deze extra test hielden het aluminium en silicium in de geteste producten geen specifieke gezondheidsrisico’s in.

Verontrustende organische en niet-organische stoffen op de lijst van REACH

REACH is de naam van de Europese verordening die het gebruik van chemische stoffen regelt. Deze bevat een lijst met "zeer zorgwekkende stoffen".

Ook hier zijn onze testresultaten geruststellend. Geen enkel product bevatte concentraties van meer dan 0,1 %.

Ze voldoen op dit vlak dus allemaal aan de Europese regelgeving.

PFAS

Perfluoralkyl- en polyfluoralkylzuren, of kortweg PFAS , zijn ondertussen een welbekend probleem.

De gemeten concentraties in de geteste stalen blijven onder de wettelijke limieten. De 17 geteste producten respecteren de Europese reglementering.

Conclusie

Alle geteste producten zijn conform de Europese reglementering. Ofwel bevatten ze helemaal geen gevaarlijke stoffen die worden geassocieerd met gerycleerd plastic, ofwel blijven ze onder de wettelijke drempels. Terug naar boven

Praktische tips: kies beter kookgerei dan zwart plastic

Waardoor kun je je zwart plastic kookgerei vervangen?

Wil je zwart plastic kookgerei toch liever vermijden, dan heb je verschillende opties. Je kunt kiezen voor stabiele materialen zoals:

• Roestvrij staal of inox is duurzaam, corrosiebestendig, reageert niet met voedsel en kan gerecycleerd worden. Bovendien is het gemakkelijk schoon te maken.
• Onbehandeld hout zonder vernis is een natuurlijk materiaal dat niet reageert met voedsel. Het beschadigt de coating van je pannen niet en is duurzaam zolang je het goed onderhoudt (regelmatig oliën). Let er wel op dat je houten kookgerei niet te lang in water laat weken, dan kan het barsten of vervormen.
• Siliconen is flexibel, hittebestendig, antiaanbak en niet-reactief. Kies wel altijd voedselveilige siliconen met het label ”100 % platina” of ”platinum”.

Te vermijden kookgerei

Wij raden aan om zwart plastic kookgerei te vermijden, vooral als er "gemaakt van gereycleerd plastic" op het etiket staat. De kans is dan groot dat er gerecycleerd elektronisch afval en ongewenste verontreinigingen in het materiaal zitten.

"Bij twijfel kies je liever lichtere plastics, die minder snel gerecycleerd elektronisch afval zullen bevatten". Maar zelfs kunststoffen met het label "BPA-vrij" kunnen andere zorgwekkende additieven bevatten", waarschuwt Carine Deschamps.

Beperk blootstelling aan hitte en vette of zure voeding

• Over het algemeen is het beter om je plastic keukengerei niet bloot te stellen aan warmte en hoge temperaturen, zeker als het gaat om zwart plastic.
• Beperk ook het contact tussen je keukengerei en warme, vette of zure voedingsmiddelen. Laat zwart plastic keukengerei niet staan in pruttelende potjes.
• Vervang plastic kookgerei meteen wanneer je schade, vlekken of slechte geurtjes opmerkt, aangezien slijtage het risico vergroot dat er ongewenste stoffen, met name microplastics, in je eten terechtkomen.

Terug naar boven

Beperkingen van de huidige wetgeving

Wat zegt de wet over kunststoffen in de voedingsindustrie?

Over welke materialen in contact mogen komen met voeding bestaat wetgeving, maar die vertoont momenteel hiaten over zwart plastic kookgerei.

De Europese Unie heeft in 2011 strenge regelgeving ingevoerd voor materialen en voorwerpen die in contact komen met voedingswaren. Dit wettelijk kader is vooral belangrijk voor kookgerei uit zwart plastic. Het bevat een lijst met toegelaten stoffen bij de productie van voedselveilige kunststoffen én specifieke migratielimieten per toegelaten stof.

In 2016 werd deze reglementering aangepast naar hogere veiligheidseisen voor gerecycleerde plastics die in contact komen met voeding. "Zo werd de procedure verstrengd om te voorkomen dat gevaarlijke chemicaliën in gerecycleerde plastics terechtkomen. Recyclingbedrijven moeten plastic pellets, of vermalen plastic vlokken, decontamineren vooraleer ze mogen worden verkocht aan fabrikanten van kookgerei", legt Carine Deschamps uit.

In België ziet het FAVV (Federaal Agentschap voor Voedselveiligheid) toe op de naleving van de reglementering.

Wat zijn de limieten?

De huidige regelgeving volstaat niet om de complexe uitdagingen rond de samenstelling van zwart plastic en recyclagetrajecten aan te pakken.

Zwart plastic zou volledig verboden moeten worden voor toepassingen waarbij het in contact komt met voeding. Ook zouden er nieuwe, efficiënte sorteertechnieken ontwikkeld moeten worden voor plastics uit elektrisch en elektronisch afval, net als een strengere opvolging van het gerecycleerde gehalte van plastic bestemd voor voeding.

Er is ook nood aan meer onafhankelijkheid en transparantie. Momenteel hangt de handhaving van de regelgeving voor gereycleerd plastic nog sterk af van de informatie van fabrikanten, wat niet altijd volstaat.
Terug naar boven