Hoe detecteer je de aanwezigheid van CO in je huis? En hoe voorkom je het?

Wat is koolmonoxide (CO)?

Koolmonoxide, of CO, is een kleurloos, reukloos en niet-irriterend gas. Daardoor is het bijzonder gevaarlijk en wordt het ook wel “de stille moordenaar” genoemd.

In België vormt CO-vergiftiging een grote bedreiging voor de volksgezondheid. Het wordt vaak onderschat, maar is de belangrijkste doodsoorzaak door vergiftiging in ons land. Jaarlijks overlijden zo’n dertig mensen als gevolg van een CO-vergiftiging en duizenden worden in het ziekenhuis opgenomen.

De meest getroffen gebieden en periodes met de meeste ongelukken variëren. Maar CO-vergiftiging komt vooral in de winter voor door het toegenomen gebruik van verwarmingstoestellen. De meeste ongelukken vinden plaats in de woonkamer (27%) en in de badkamer (16%).

Waarom is koolmonoxide gevaarlijk?

Koolmonoxide heeft de eigenschap zich te binden aan hemoglobine, het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof transporteert in het bloed. “CO bindt zich 200 tot 250 keer gemakkelijker aan hemoglobine dan aan zuurstof,” legt Carine Deschamps, gezondheidsexperte bij Testaankoop, uit. “Wanneer ze zich binden, ontstaat carboxyhemoglobine. Deze stof voorkomt dat zuurstof zich aan hemoglobine hecht en zich verspreidt door de lichaamsweefsels. Hierdoor kan CO, zelfs bij lage concentraties, snel ernstige weefselhypoxie veroorzaken. Dat is een lage zuurstofconcentratie in het bloed”.

De gevolgen van CO-blootstelling voor de gezondheid variëren, afhankelijk van de mate en duur van de blootstelling. Sommige mensen ervaren slechts tijdelijk ongemak, terwijl anderen blijvende neurologische schade kunnen oplopen. In de meest ernstigste gevallen kan CO-blootstelling zelfs dodelijk zijn.

Bovendien kan CO bij brand explosies veroorzaken, vooral bij smeulende branden. CO blijft lang in de lucht hangen en breekt niet spontaan af. Wanneer het CO-niveau boven een bepaalde drempel stijgt, kan dit leiden tot een explosie als het brandende gebouw opengaat.

Waardoor kan CO vrijkomen?

Koolmonoxide ontstaat bij verbranding. Wanneer een brandstof op koolstofbasis (hout, steenkool, aardgas, butaangas, stookolie) wordt verbrand, komt CO vrij. Dit gebeurt vooral als er onvoldoende zuurstoftoevoer is tijdens het verbrandingsproces.

In je huis zijn er verschillende potentiële bronnen van koolmonoxide. We sommen de belangrijkste op:

• verwarmingstoestellen, zoals cv-ketels, houtkachels, gaskachels, open haarden of radiatoren. Het risico is nog groter als deze apparaten slecht worden onderhouden.
• gasfornuizen en kooktoestellen, zoals fornuizen, ovens of andere apparaten die op aardgas of propaan werken. Onvoldoende ventilatie vergroot het risico aanzienlijk.
• installaties voor de aanmaak van warm water, zoals een geiser, een boiler of een cv-ketel.
• draagbare generatoren, die vaak bij stroomuitval worden gebruikt. Ze werken meestal op benzine of diesel. Wanneer ze worden gebruikt in of nabij een slecht geventileerde ruimte bestaat er een aanzienlijk risico op CO-vergiftiging.
• hout- of kolenvuren, in een open haard of tijdens een barbecue.

“De meeste ongevallen (56,4 %) worden veroorzaakt door een verbrandingstoestel in huis. De tweede meest voorkomende oorzaak is brand (23,1 %),” voegt Carine Deschamps toe.

Daarnaast kan koolmonoxide ook door motorvoertuigen ontstaan. Als die in een afgesloten ruimte zoals een garage blijft draaien, kan dit snel leiden tot een gevaarlijke ophoping van CO. Hou er rekening mee dat zelfs een schijnbaar goed werkende ventilatie niet altijd alle CO van een draaiende motor kan afvoeren.

Houtpellets die in een afgesloten ruimte zijn opgeslagen, kunnen ook CO afgeven door oxidatie, zelfs zonder verbranding.

Ons lichaam produceert van nature koolmonoxide. Buiten de context van vergiftiging kan een carboxyhemoglobinegehalte tot 4 % in het bloed worden aangetroffen. Bij hemolytische anemie kan dit zelfs oplopen tot 6 %.

Ook roken is een belangrijke bron van CO-uitstoot. “Een roker kan een carboxyhemoglobinegehalte (HbCO) hebben van tussen 5 en 6 % als hij een pakje sigaretten per dag rookt, en tussen 7 en 9 % bij twee of drie pakjes. Bij mensen die shisha of waterpijp roken, zijn carboxyhemoglobinespiegels tussen 21 en 32 % gemeten,” aldus onze expert.

Hoe detecteer je de aanwezigheid van CO in een huis?

De menselijke zintuigen kunnen koolmonoxide niet waarnemen. Gebruik daarom een CO-detector. Deze apparaten meten de CO-concentratie in de lucht en slaan alarm wanneer de niveaus gevaarlijk hoog worden.

Waar en hoe plaats je een CO-melder?

Plaats een CO-melder in elke kamer met een verbrandingstoestel, en ook in slaapkamers. Zo krijg je een waarschuwing terwijl je slaapt.

Sommige fabrikanten adviseren om de CO-detector op een muur te plaatsen, op ongeveer 1,50 meter hoogte. Dit wordt echter afgeraden.

“Test de detectoren regelmatig met de testknop. Maar let op, er kan een vals gevoel van veiligheid ontstaan als de detector slecht is geïnstalleerd, niet alle risicokamers zijn uitgerust met een detector, als het apparaat niet goed is afgestemd op de ruimte of als het apparaat niet op tijd wordt vervangen. In deze gevallen loop je nog steeds risico”, waarschuwt onze experte. Vervang dus regelmatig de batterijen van je detector.

Kun je de aanwezigheid van CO opmerken zonder detector?

Er zijn enkele signalen die erop kunnen wijzen dat er koolmonoxide opbouwt. Maar deze zijn niet altijd betrouwbaar:

• de vlam van je verwarmingsketel is geel of oranje in plaats van blauw;
• je ziet roet rond de verbrandingstoestellen;
• er is overmatige condensatie op de ramen.

Deze elementen kunnen duiden op een onvolledige verbranding en de mogelijke productie van CO.

Wat moet je doen als je een CO-vergiftiging vermoedt?

Denk je dat jij of iemand anders in huis een koolmonoxidevergiftiging heeft? Handel dan snel:

• Ventileer de ruimte onmiddellijk door de ramen open te zetten.
• Verlaat het huis of haal de persoon naar buiten.
• Bel de hulpdiensten (112 of 100).

Gebruik daarna de verbrandingstoestellen niet meer totdat zijn gecontroleerd. Raadpleeg ook een arts, zelfs als de symptomen mild zijn. Bekijk ons dossier over de effecten van CO-vergiftiging voor meer informatie over de behandeling.

Hoe verwijder je koolmonoxide uit je huis?

Vermoed je dat er zich CO opbouwt in je huis? Dan moet je snel handelen om gezondheidsrisico’s te voorkomen. Volg deze stappen om koolmonoxide uit je huis te verwijderen:

• Ventileer onmiddellijk. Open alle ramen en deuren om frisse lucht binnen te laten en de CO te laten verdwijnen. Gebruik eventueel ventilatoren om dit proces te versnellen.
• Deactiveer of schakel verbrandingstoestellen uit. Zet alle apparaten uit die CO kunnen produceren en schakel ze pas weer in als het huis goed is geventileerd en de oorzaak van het probleem is vastgesteld.
• Evacueer snel. Verlaat het huis onmiddellijk en houd iemand die vergiftigd is zo ver mogelijk uit de buurt. Schakel hulp in, want zelfs een korte blootstelling aan hoge CO-concentraties kan gevaarlijk zijn.
• Laat je toestellen door een vakman controleren. Laat na een incident al je verbrandingstoestellen door een vakman inspecteren om er zeker van te zijn dat ze veilig zijn en goed functioneren.

Onze tips om CO-vergiftiging in je huis te voorkomen

Er bestaan verschillende maatregelen om de opbouw van CO in je huis te voorkomen. Sommige zijn heel eenvoudig:

• Ventileer en verlucht regelmatig. Zorg ervoor dat kamers met verbrandingstoestellen goed geventileerd zijn. Zet regelmatig de ramen open om de lucht te laten circuleren en eventuele CO-concentraties te verminderen. Heb je een cv-ketel in de badkamer? Plaats dan een ventilatierooster op de deur van minstens 150 cm² dat niet geblokkeerd kan worden. Mechanische ventilatiesystemen zoals VMC (gecontroleerde mechanische ventilatie) zijn bijzonder effectief om een goede luchtkwaliteit binnenshuis te behouden.
• Laat CO-detectoren installeren, bij voorkeur door een vakman.
• Onderhoud je verbrandingstoestellen goed. Zorg voor een regelmatig onderhoud van je verwarmingsketel, je kachel, je schoorsteen en andere verbrandingstoestellen. Dit omvat ook de reiniging van de rookafvoerkanalen, de afstelling van de branders en het nazicht van de veiligheidsvoorzieningen.
• Houd schoorstenen in de gaten. Zorg ervoor dat schoorstenen niet verstopt raken door puin, vogelnesten of roetafzetting. Een verstopte schoorsteen kan ervoor zorgen dat de verbrandingsgassen niet goed worden afgevoerd, wat kan leiden tot CO-opbouw in huis.
• Wees waakzaam in garages. Pas op voor uitlaatgassen van auto's in afgesloten ruimtes. Idealiter hou je de garage gescheiden van het woongedeelte van het huis.

Onze conclusie over CO in je huis

Koolmonoxide is onzichtbaar en reukloos, waardoor het een reële en potentieel dodelijke bedreiging vormt. De gevaren ervan in huis worden vaak onderschat.

Preventie is de beste manier om ongelukken te voorkomen. Dit houdt in dat je regelmatig onderhoud moet laten uitvoeren aan verbrandingstoestellen en voor voldoende ventilatie zorgt in ruimtes en CO-melders installeert. Deze maatregelen zijn essentieel om de tragische gevolgen van vergiftiging te vermijden.

Vermoed je dat er vergiftiging heeft plaatsgevonden of merk je duidelijke symptomen op? Handel snel en bel de hulpdiensten.

De beste verdediging tegen deze “stille moordenaar” blijft bewustwording, in combinatie met preventieve maatregelen.

HOE WEET JE OF JE CO-VERGIFTIGING HEBT?