Online pesten, expliciete content, verslaving... Is de bescherming van minderjarigen op het internet voldoende?

Ons onderzoek naar de online bescherming van minderjarigen

Kinderen groeien tegenwoordig haast op met een smartphone in de hand. Schermen zijn alomtegenwoordig in ons leven, en kinderen zijn steeds vroeger actief online. Maar ze zijn zich niet altijd bewust van de risico’s die daarmee gepaard gaan en van de gevaren van het internet.

Om de situatie in kaart te brengen, bevroegen we bijna 650 jongeren tussen 12 en 17 jaar. We wilden beter begrijpen hoe zij internet en sociale media gebruiken, welke gewoontes ze hebben, en hoe goed ze op de hoogte zijn van de regels en bescherming. We plaatsten deze resultaten ook in perspectief tijdens ons grote rondetafelgesprek over online bescherming van minderjarigen.

Hoeveel tijd brengen jongeren online door?

Een eerste opvallende vaststelling: jongeren zitten gemiddeld meer dan 3 uur per dag op het internet. Eén op de vijf (21%) surft zelfs meer dan 4 uur per dag.

Wat zijn de populairste sociale media bij jongeren in België?

Bijna alle respondenten hebben in het voorbije jaar minstens één sociaal netwerk of platform gebruikt. De overgrote meerderheid (80%) gebruikt zelfs minstens vier verschillende sociale media. De top drie meest gebruikte platforms zijn WhatsApp (94%), YouTube (89%) en Instagram (84%). Daarna volgen Snapchat (65%), Facebook (63%) en TikTok (47%).

Opvallend is dat veel jongeren deze sociale media al gebruikten vóór hun 13e, terwijl dat officieel pas mag vanaf 13 jaar.

 

De invloed van influencers op het gedrag van jongeren

Influencers maken hun naam waar, want ze hebben écht invloed op het gedrag van jongeren:

• 7 op de 10 Belgische jongeren (71%) volgen meerdere influencers via sociale media.
• 7 op de 10 (69%) die een influencer volgen, hebben wel eens een product of dienst gekocht op aanbeveling van een influencer.

Slechts 38% zegt regelmatig gesponsorde content te herkennen. Ook andere soorten misleidende inhoud worden niet altijd herkend:

• Slechts 44% herkent regelmatig valse foto's.
• Slechts 43% herkent regelmatig valse video's.
• Slechts 42% herkent regelmatig nepnieuws.
• Slechts 39% herkent regelmatig valse teksten.

Zijn jongeren zich bewust van de impact van algoritmes?

Wat algoritmes betreft - die als onzichtbare beïnvloeders fungeren – wordt hun aanwezigheid minder duidelijk ervaren.

Zijn jongeren zich bewust van de risico's op internet en sociale media?

Meer dan de helft van de jongeren (55%) zegt goed geïnformeerd te zijn over de risico's die hun online activiteiten met zich meebrengen en weet hoe ze zich kunnen beschermen (56%). Toch geeft 17% aan niet te weten wat te doen als ze slachtoffer zou worden van cyberpesten.

De nieuwe generatie is bovendien vrij voorzichtig: 93% zegt op te letten welke inhoud ze online delen. Daarnaast geeft 87% aan de identiteit te controleren van wie hen wil volgen, en 68% past de privacy-instellingen van hun apps aan.

Beschermen ouders hun kinderen online?

Ouders spelen duidelijk een cruciale rol bij informatie en preventie.

Zo geeft 89% van de jongeren aan dat ouders hen regels of beperkingen opleggen om hun online activiteiten te reguleren, onder andere:

• Controle van het profiel of van geplaatste inhoud (41%)
• Vragen om toestemming voor aankopen of apps installeren (35%)
• Een beperking op het schermgebruik (33%)
• Privacy-instellingen instellen (33%)
• Verbod op het gebruiken van bepaalde apps of platforms (28%)

Toch geeft 16% van de jongeren toe dat ze methodes of tools gebruiken om deze beperkingen te omzeilen.

Hoe kan je je verzetten tegen het gebruik van je persoonsgegevens voor AI-training op sociale media?

Met welke gevaren krijgen jongeren te maken op het internet?

In het voorbije jaar werd 54% van de respondenten geconfronteerd met minstens één potentieel gevaar. Jongeren in grote steden lopen iets meer risico, terwijl wie bewuster omgaat met online veiligheid minder gevaren ondervindt.

Wat weten jongeren over de regels die hen beschermen?

Maar hoe denken jongeren nu zelf over bescherming en regelgeving?

Een grote meerderheid (78%) vindt dat er beperkingen zouden moeten zijn zodat minderjarigen niet zomaar alle inhoud kunnen zien. En 60% denkt dat de huidige regelgeving voldoende bescherming biedt. Toch worden regels verschillend ervaren, afhankelijk van wie de regels oplegt:

• 71% van de jongeren vindt dat ouders mogen beslissen tot welke soorten online inhoud zij toegang hebben.
• 59% is van mening dat de overheid niet mag bepalen wat minderjarigen al dan niet online mogen doen.

Opvallend: het gedrag van volwassenen beïnvloedt kinderen en jongeren. Zo vindt 72% dat volwassenen hun eigen schermgebruik moeten beperken vóór ze dat aan hun kinderen vragen.

Welke maatregelen zijn het meest effectief om jongeren online te beschermen?

Tot slot vroegen we de jongeren welke bestaande maatregelen volgens hen écht nuttig zijn om minderjarigen online te beschermen.

Ons rondetafelgesprek over bescherming van minderjarigen op het internet

Testaankoop organiseerde een rondetafelgesprek met:

• Bart Tierens, woordvoerder van Minister van digitalisering
• Theo Compernolle, neuropsychiater
• Philippe Noens, pedagoog en docent aan het Kenniscentrum Gezinswetenschappen
• Astrid van Roy, Medewerker Opvoedingsondersteuning van Gezinsbond
• Vlaamse Jeugdraad

Eén van de belangrijkste discussies ging over het verbieden van sociale media onder een bepaalde leeftijd. Volgens minister Matz is het niet alleen nodig om echt doeltreffende leeftijdscontroles te voorzien, maar ook om platformen verantwoordelijk te houden via regelgeving als ze minderjarigen niet voldoende beschermen.

De deelnemers benadrukten dat de tijd van het digitale Wilde Westen voorbij is. Vandaag moeten platformen al aan heel wat regels voldoen. Het komt er volgens hen op aan de overheid voldoende middelen te geven om die regels te handhaven. Kinderpsychiater dr. Sophie Maes deelt die mening niet helemaal: volgens haar heeft 25 tot 50% van de jongeren tussen 13 en 25 jaar last van angst- of depressieve klachten. Dat mag niet genegeerd worden.

Het standpunt van Testaankoop over bescherming van minderjarigen online

"Wij wilden deel uitmaken van dit belangrijke maatschappelijke debat over online bescherming van minderjarigen", zegt Laura Clays, woordvoerder van Testaankoop. "Onze resultaten en het rondetafelgesprek dat we organiseerden, geven jongeren een stem – zij zijn namelijk het meest betrokken partij. Jongeren moeten centraal staan in dit gesprek. Geen enkele maatregel zal echt werken als hun mening niet wordt meegenomen, en als ze er zelf niet achter staan", besluit Clays.