Tips om illegale clausules in contracten te herkennen en voorkomen

Wat zijn illegale clausules in contracten?

Definitie en betekenis van illegale clausules in de algemene voorwaarden

Een illegale clausule of onrechtmatig beding is een clausule die een groot onevenwicht creëert ten nadele van de consument. In gewone mensentaal: het is een clausule die echt heel oneerlijk is. Onrechtmatige bedingen zijn altijd nietig. “Nietig” betekent dat het niet geldig is en dus ook niet afgedwongen kan worden in een rechtbank. De rest van het contract blijft daarentegen wél bindend, tenzij dat contract niet meer kan voortbestaan zonder het nietige beding.

De algemene voorwaarden in een contract moeten altijd voldoende duidelijk en begrijpelijk zijn. Voorwaarden in minuscule letters of in overdreven vakjargon zodat je al een advocaat moet zijn om het te begrijpen, zijn niet bindend voor een consument.

Hoe beschermt de wet je tegen illegale clausules?

Er zijn twee manieren waarop de wet je beschermt tegen onrechtmatige bedingen:

• Er is een zwarte lijst met bedingen die nooit toegelaten zijn;
• en de rechter kan elk beding in een contract beoordelen.

De zwarte lijst van illegale clausules

Er bestaat een zwarte lijst van illegale clausules of onrechtmatige bedingen. Bedingen op die lijst zijn altijd onrechtmatig en zullen ook door elke rechter zo worden beoordeeld. Je kan de volledige lijst raadplegen in artikel VI.83 van het Wetboek Economisch Recht. Dit zijn enkele van de belangrijkste onrechtmatige bedingen op die lijst:

Onrechtmatige prijsverhogingen

Een beding dat een onderneming toelaat om willekeurig de prijs te bepalen op het moment van de levering of om de prijs later eenzijdig te verhogen, is verboden.

Zo’n beding is altijd verboden bij een contract van bepaalde duur, zoals bijvoorbeeld een aankoop in een webshop. Bij een contract van onbepaalde duur, zoals een abonnement dat verderloopt tot je het opzegt, kan zo’n beding wel, maar dan enkel als je vooraf het recht krijgt om het contract kosteloos stop te zetten. Spotify kan dus de prijs van je abonnement verhogen, maar enkel als ze je op tijd verwittigen en de kans geven om je abonnement stop te zetten voor de prijsverhoging in werking treedt.

Prijsverhogingen die niet afhangen van de wil van de onderneming, maar van objectieve factoren zijn wél toegelaten. Een goed voorbeeld zijn de indexatiebedingen. In zo’n indexatiebeding moet wel duidelijk beschreven worden in het contract hoe die prijsverhoging berekend moet worden.

Schadebedingen bij laattijdige betaling

In bijna elk contract dat je tekent, zal je ook een schadebeding voor laattijdige betaling vinden. Zo’n bedingen zijn niet per definitie onrechtmatig, maar kunnen dat wel zijn als ze enkel voor de consument gelden. Sinds september 2023 zijn die bedragen ook wettelijk begrensd. Daarover kan je meer lezen in ons dossier over laattijdige betalingen.

Maar dus zelfs als die nieuwe limieten niet overschreden worden, kan zo’n beding onrechtmatig zijn. Dat is het geval als er geen gelijkwaardige vergoeding voorzien wordt wanneer de onderneming haar verplichtingen niet nakomt.

En dat gebeurt eigenlijk heel vaak, want de meeste ondernemingen houden zich daar niet aan. In principe betekent dat dat jij die schadebedingen niet moet betalen, want een schadebeding dat geen gelijkwaardige vergoeding voorziet, is nietig. 

Eenzijdig bepalen van de leveringstermijn

Een beding waarbij de onderneming eenzijdig mag bepalen wanneer ze de goederen levert, is onrechtmatig. Dat is natuurlijk ook logisch, want anders zou de onderneming ervoor kunnen kiezen om de goederen nooit te leveren. Wist je trouwens dat als er geen leveringstermijn afgesproken werd, de standaardtermijn 30 dagen is?

Exoneratiebedingen

Exoneratiebedingen zijn bedingen die de aansprakelijkheid van één van de partijen beperken. In een contract met een consument mag een onderneming enkel haar aansprakelijkheid (en de aansprakelijkheid van haar werknemers) voor een lichte fout uitsluiten. Dat betekent dat de onderneming altijd aansprakelijk is voor:

• opzettelijke handelingen;
• en grove fouten.

Bovendien kan een onderneming zich ook niet ontslaan van haar aansprakelijkheid voor het niet-uitvoeren van een hoofdverbintenis van het contract. Anders zou de onderneming gewoon kunnen kiezen om het contract niet uit te voeren.

Bijvoorbeeld:

Je sluit een contract met een loodgieter om een nieuwe douche in je badkamer te installeren. Nadat de loodgieter vertrokken is, blijkt dat de douche niet werkt. Wat later blijkt dat de loodgieter een grote puinhoop heeft gemaakt van de aansluiting van de douche. Het water komt niet uit de douchekop, maar loopt langs de muren naar beneden en veroorzaakt ernstige waterschade. Later blijkt ook dat de gefrustreerde loodgieter een gat in de valse muur heeft geschopt, en dat dan vlug gecamoufleerd heeft met wat karton. De loodgieter is dan aanprakelijk voor:

• de douche die niet werkt, want het installeren van de douche was de hoofdverbintenis van het contract;
• de waterschade die ontstaan is als gevolg van het slecht aansluiten van de douche, want het gaat om een grove fout;
• het gat in de muur, want het gaat om een opzettelijke daad.

Van deze vormen van aansprakelijkheid kan de loodgieter zich niet ontslaan door een contractueel beding. Een beding in het contract waarin staat dat de loodgieter niet aansprakelijk is voor soortgelijke zaken, is nietig, want het is een onrechtmatig beding.

Garantiebedingen

Clausules waarbij afgeweken wordt van de wettelijke garantie zijn onrechtmatig. Je hebt als consument recht op twee jaar garantie bij elke aankoop. Meer informatie daarover vind je in ons dossier garantie. Je kan daar dus niet contractueel van afwijken. Zelfs als het zwart op wit in je contract staat, is zo’n beding niet geldig. Ook een beding dat je een onredelijk korte termijn geeft om gebreken te melden is onrechtmatig.

Elektronische factuur

Als je als consument kiest voor een papieren factuur, dan mag de onderneming niet kiezen om als gevolg daarvan de prijs te verhogen. Ook dat is onrechtmatig.

Voorschot

Als de onderneming een voorschot mag houden als je ervoor kiest om af te zien van het sluiten of uitvoeren van het contract, dan moet ook jij recht hebben op een gelijkwaardige vergoeding als de onderneming besluit om af te zien van de uitvoering van het contract. Toch voorzien de meeste contracten enkel in het recht van de onderneming om het voorschot te behouden.

Welke stappen kun je nemen als je een illegale clausule opmerkt nadat je hebt getekend?

Naar de rechter

Als je een conflict hebt over een contract dat je getekend hebt, dan is de laatste mogelijkheid is om naar de rechter te stappen. Het is de rechter die finaal zal beslissen of een beding onrechtmatig is. De rechter kan elk beding in een contract beoordelen. Daarbij zal de rechter niet alleen naar het individuele beding kijken maar naar het volledige contract. Alle omstandigheden rond de sluiting van het contract worden daarbij in overweging genomen. Of het contract wel voldoende duidelijk en begrijpelijk is, speelt ook een rol.

Op basis van al deze elementen zal de rechter dan nagaan of er een groot onevenwicht is ten nadele van de consument. Als dat het geval is, dan is het beding nietig, en wordt het dus niet meer toegepast. Als de overeenkomst nog kan verder bestaan zonder het onrechtmatige beding, dan blijft die overeenkomst wel bindend. Bedingen op de zwarte lijst zijn altijd nietig.

Let op: een rechter zal niet nagaan of er een evenwicht is tussen de prijs en de tegenprestatie van een contract. De partijen mogen namelijk vrij beslissen hoeveel een bepaalde prestatie waard is, en de rechter zal daar normaal niet in tussenbeide komen.

De Economische Inspectie

Een klacht indienen bij de Economische Inspectie valt zeker aan te raden. Het helpt om te vermijden dat andere consumenten in de toekomst dezelfde voorwaarden voorgeschoteld krijgen. De Economische Inspectie controleert of ondernemingen de consumentenwetgeving naleven, en kan stappen ondernemen tegen ondernemingen indien ze een schending vaststellen.

Wat kun je doen tegen illegale clausules?

Vraag advies aan een expert in illegale clausules

Onrechtmatige bedingen zijn een complexe materie, zelfs voor een juridisch expert. Daarom kan je als consument best eerst informatie inwinnen bij een expert vooraleer je verdere stappen onderneemt. Zeker als je twijfels hebt over een beding is het een goede reflex om je twijfels voor te leggen aan een jurist. Dat kan je advocaat zijn, maar als lid van Testaankoop kan je bij ons terecht voor gratis advies.

Onderhandelen met bedrijven om illegale clausules in een contract te laten aanpassen

Als je de clausule op voorhand opmerkt, dan kan je vragen dat ze geschrapt wordt. Leg uit waarom je denkt dat het beding onrechtmatig is, en probeer om zo tot een oplossing te komen. Vaak is het echter onmogelijk om als consument te onderhandelen over de voorwaarden van je contract. Internetgiganten zoals Amazon of Bol.com gebruiken altijd hun standaardvoorwaarden, en die zijn dus te nemen of te laten voor jou als consument. In dat geval kan je wel nog onderhandelen als er zich achteraf problemen voordoen. Zelfs als je het contract getekend hebt, is een onrechtmatig beding niet bindend.

Hoe voorkom je illegale clausules in de kleine lettertjes?

De kleine lettertjes aandachtig lezen in een contract

Het is uiteraard ten stelligste aan te raden om de algemene voorwaarden, soms ook wel eens “de kleine lettertjes” genoemd, zo aandachtig mogelijk te lezen. Zeker bij belangrijke contracten zoals bijvoorbeeld een huurcontract of de aankoop van een nieuwe auto, moet je zeker tijd maken om alles grondig na te lezen. Het kost misschien een halfuurtje van je tijd, maar als je achteraf voor een onaangename verrassing komt te staan dan zal dat je nog véél meer tijd en moeite kosten. Zie het dus als een investering in de toekomst, onder het motto “beter voorkomen dan genezen”.

Waar moet je zeker op letten in een contract ?

De wetgever verwacht dat je als consument leest wat je ondertekent. Dat is ook ons advies. Vooraleer je een contract tekent moet je toch zeker weten:

• met wie je een contract ondertekent;
• waar jij en de tegenpartij zich precies toe verbinden;
• wat er gebeurt als er iets misloopt (aansprakelijkheid);
• wat er gebeurt als je te laat betaalt;
• wat er gebeurt in een overmachtssituatie.

Ons eerste advies is om alles na te lezen, maar bij tijdsdruk kan je de algemene voorwaarden doelgericht nalezen om een antwoord te vinden op die vragen. Laat je hoe dan ook nooit onder druk zetten om snel te tekenen. Als de tijdsdruk waar je je in bevindt de schuld is van de tegenpartij, bijvoorbeeld omdat die aandringt om snel te tekenen en je de tijd niet geeft om alles grondig na te kijken, teken dan zeker niet. Je hebt recht om je tijd te nemen om alles na te kijken. Doe dat dan ook zoveel mogelijk.

Conclusie over illegale clausules

De algemene voorwaarden moeten voldoende duidelijk en begrijpelijk zijn. Voorwaarden in minuscule letters of in overdreven vakjargon zodat je al een doorgewinterde advocaat moet zijn om het te begrijpen, binden de consument niet.

Onze tips om problemen achteraf te voorkomen:

• Lees de algemene voorwaarden zo veel mogelijk na. Doe dat zeker voor een belangrijke aankoop of contract;
• Laat je nooit onder druk zetten door een verkoper om snel te tekenen. Als je voelt dat de verkoper gehaast is, dan zou dat juist argwaan moeten wekken;
• Als je echt geen tijd hebt om alles na te lezen, lees dan toch zeker de essentie na. Je kan ook een kijkje nemen naar onze vergelijker webshops;
• Als je iets niet begrijpt, dan teken je beter niet. Je kunt ook advies inwinnen bij Testaankoop.