Wat is anemie en hoe herken je het?

Er zijn in principe maar drie oorzaken van bloedarmoede, die elk een aantal aandoeningen met zich meebrengen en die een specifieke en aangepaste behandeling vereisen.

1. Wanneer het lichaam te veel rode bloedcellen verliest (bloedverlies)

Bloedarmoede kan optreden wanneer een groot aantal rode bloedcellen verloren gaat. Dit verlies leidt tot een daling van het ijzergehalte, waardoor het lichaam minder rode bloedcellen produceert, die minder hemoglobine bevatten. In feite, bloedarmoede ontstaat omdat het lichaam het tekort aan rode bloedcellen en hemoglobine niet meer kan bijhouden en compenseren.

Dit verlies van rode bloedcellen kan het gevolg zijn van een langdurig proces, zoals hevige menstruatiebloedingen, een maagzweer of bepaalde vormen van kanker (bijvoorbeeld van het spijsverteringskanaal, de nieren en de blaas). Het kan onverwacht optreden, bijvoorbeeld tijdens een operatie, verwonding, de breuk van een bloedvat of bevalling.

2. Wanneer het lichaam te veel rode bloedcellen vernietigt (hemolyse)

Soms vernietigt het lichaam rode bloedcellen voordat ze het einde van hun natuurlijke levensduur bereiken, wat ongeveer 120 dagen is. Dit proces, bekend als hemolyse, kan worden veroorzaakt door:

• Een verworven ziekte: een auto-immuun hemolytische anemie (het immuunsysteem produceert antilichamen tegen rode bloedcellen, wat leidt tot de vernietiging van rode bloedcellen), fysieke schade aan rode bloedcellen of een infectie (zoals malaria of hepatitis).
• Een erfelijke ziekte: zoals sikkelcelanemie, thalassemie of erfelijke sferocytose. Rode bloedcellen kunnen in zulke grote aantallen worden vernietigd dat het lichaam niet tijdig genoeg nieuwe kan aanmaken.

3. Wanneer het lichaam niet genoeg rode bloedcellen aanmaakt

Om voldoende hemoglobine en gezonde rode bloedcellen te maken, heeft het lichaam het volgende nodig:

• ijzer, vitamine B12, foliumzuur (een andere B-vitamine), kleine hoeveelheden van andere vitaminen en mineralen, en eiwitten. Deze voedingsstoffen worden gehaald uit ons eten;
• een goede hormoonbalans, in het bijzonder erytropoëtine, een hormoon dat de aanmaak van rode bloedcellen stimuleert.

In sommige gevallen is het lichaam niet in staat om voldoende rode bloedcellen aan te maken. Dit kan onder andere het gevolg zijn van:

• Bepaalde chronische ziekten (zoals leukemie, lymfoom, HIV/AIDS, nierziekten of ontstekingen);
• Tekort aan ijzer of foliumzuur door slechte voeding;
• bestraling of chemotherapie
• zwangerschap
• Infectie (bijvoorbeeld hepatitis).

De vermindering van de productie kan ook worden veroorzaakt door een erfelijke ziekte, zoals Fanconi en diamond blackfan syndroom (DBAS), shwachman diamond syndroom (SDS) of dyskeratosis congenita.

Bloedarmoede door ijzertekort

Bloedarmoede door ijzertekort treedt op wanneer de ijzerreserves van het lichaam te laag zijn voor een normale aanmaak van rode bloedcellen. Wereldwijd is ijzertekort de meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede, waar ongeveer 500 miljoen mensen aan lijden. Het kan onder andere veroorzaakt worden door:

• Onvoldoende ijzeropname. Een lagere prevalentie van bloedarmoede door ijzertekort wordt waargenomen in geografische gebieden waar vlees een belangrijk onderdeel van het dieet is.

• Bloedingen. Wat de reden ook is, bloedingen veroorzaken bloedarmoede, wat kan leiden tot ijzertekort. Bloedverlies uit het maagdarmkanaal is de meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede door ijzertekort bij volwassen mannen en postmenopauzale vrouwen. Bloedverlies door zware en langdurige menstruatie (menorrargie) is de meest voorkomende oorzaak van ijzertekort bij premenopauzale vrouwen.

• Slechte absorptie van ijzer. Het is niet genoeg om voldoende ijzer uit onze voeding te halen; het moet ook in een vorm zijn die door het lichaam kan worden opgenomen. Bepaalde medicijnen, zoals maagzuurremmers en protonpompremmers, kunnen de ijzeropname verstoren, net als bepaalde ziekten, zoals coeliakie.

Bloedarmoede door vitamine B12-tekort

Deze vorm van bloedarmoede, ook bekend als pernicieuze anemie of megaloblastaire anemie, ontstaat wanneer het lichaam niet beschikt over voldoende vitamine B12, wat het nodig heeft voor de aanmaak van gezonde rode bloedcellen en een goede werking van het zenuwstelsel.

Door dit vitamine B12-tekort delen de geproduceerde rode bloedcellen zich niet normaal en zijn ze te groot (daarom wordt het ook wel "megaloblastaire" bloedarmoede genoemd). Ze kunnen moeite hebben om het beenmerg te verlaten, het is een sponsachtig weefsel in de botten waar bloedcellen worden gemaakt.

Zonder voldoende rode bloedcellen om zuurstof door het lichaam te vervoeren, kunnen mensen zich moe en zwak voelen. Ernstige of langdurige bloedarmoede als gevolg van een vitamine B12-tekort kan het hart, de hersenen en andere organen beschadigen.

Een aantal problemen kunnen leiden aan een tekort aan vitamine B12. Het kan te wijten zijn aan een gebrek aan intrinsieke factoren, een eiwit dat een cruciale rol speelt bij de absorptie van vitamine B12 in de dunne darm, of aan andere problemen zoals infecties, operaties en medicatie (met name anti-epileptica en protonpompremmers).

Vitamine B12-tekort kan ook het gevolg zijn van een ongeschikt dieet: bijvoorbeeld in het geval van een restrictief dieet, maar ook bij het langdurig volgen van een slecht eetpatroon of bij het volgen van een veganistisch dieet zonder vitamine B12-supplementen te nemen of voedingsmiddelen te consumeren die verrijkt zijn met vitamine B12.

Bloedarmoede door een tekort aan foliumzuur (vitamine B9)

Vitamine B9 bevat folaten, die van nature in onze voeding voorkomen (vooral in fruit en groene bladgroenten), en foliumzuur, de synthetische vorm van deze molecule die aan bepaalde voedingsmiddelen wordt toegevoegd. Deze twee termen worden vaak door elkaar gebruikt.

Net als bij vitamine B12 treedt deze vorm van bloedarmoede op wanneer een tekort aan foliumzuur ervoor zorgt dat het lichaam abnormaal grote rode bloedcellen aanmaakt die niet goed kunnen functioneren.

Een tekort aan foliumzuur kan het gevolg zijn van een slecht dieet, een gebrekkige absorptie (bijvoorbeeld door coeliakie), een verstoord metabolisme dat leidt tot een onvermogen om geabsorbeerd foliumzuur te gebruiken, een verhoogde behoefte aan foliumzuur (bijvoorbeeld tijdens periodes van snelle groei in de kindertijd, zwangerschap, borstvoeding of kwaadaardige tumoren) of wanneer het lichaam foliumzuur overmatig elimineert (bijvoorbeeld bij chronisch alcoholisme of hemodialyse).

Hemolytische anemie

Hemolytische anemie wordt gekenmerkt door de vroegtijdige vernietiging van rode bloedcellen. Deze bloedziekte treedt op wanneer rode bloedcellen sneller worden vernietigd dan ze kunnen worden vervangen.

Er zijn veel soorten hemolytische anemie en veel oorzaken. Hemolytische anemie kan verworven of geërfd zijn.

Aandoeningen die kunnen leiden tot hemolytische anemie zijn onder andere erfelijke bloedafwijkingen zoals sikkelcelziekte of thalassemie, auto-immuunziekten, beenmergfalen of infecties.

Bepaalde geneesmiddelen of bijwerkingen van bloedtransfusies kunnen ook hemolytische anemie veroorzaken, net als erfelijke ziekten die worden gekenmerkt door afwijkingen van het membraan van de rode bloedcellen en hemoglobine of enzymdefecten (afwijkingen of veranderingen in de structuur of functie van een enzym).

Bloedarmoede door chronische ziekte

Dit is wereldwijd de op één na meest voorkomende vorm van bloedarmoede. Bloedarmoede door een chronische ziekte is een multifactoriële aandoening die optreedt als onderdeel van een chronische ontstekingsaandoening, meestal een chronische infectie, auto-immuunziekte (met name reumatoïde artritis), nierziekte, hartfalen of kanker.

Het proces waarmee de ziekte zich ontwikkelt en in het lichaam voortschrijdt, wordt nog niet volledig begrepen. Verschillende oorzaken dragen bij aan bloedarmoede bij chronische ziekten, waaronder:

• ijzerhuishouding;
• Verminderde erytropoëse (het proces van de vorming en ontwikkeling van rode bloedcellen);
• Verminderde reactie op erytropoëtine (het lichaam wordt minder gevoelig voor de werking van erytropoëtine, een hormoon dat de aanmaak van rode bloedcellen in het beenmerg stimuleert).

De symptomen van bloedarmoede kunnen mild of ernstig zijn. Ze hangen af van de ernst van de bloedarmoede en hoe snel die zich ontwikkelt. Terwijl een milde bloedarmoede dus onopgemerkt kan blijven, kunnen de symptomen steeds opvallender worden naarmate de bloedarmoede verergert. 

Het is moeilijk om de diagnose bloedarmoede alleen te stellen op basis van symptomen, omdat deze ook aanwezig kunnen zijn bij andere ziekten en aandoeningen. Hier zijn de meest voorkomende symptomen.

Voorgeschiedenis en lichamelijk onderzoek

Om de diagnose bloedarmoede te kunnen stellen, kan de arts bepaalde informatie nodig hebben en een lichamelijk onderzoek uitvoeren.

- Medische voorgeschiedenis en familiegeschiedenis: De arts kan de patiënt vragen of hij of zij symptomen ervaart en hoe lang, en kan ook vragen stellen over medische voorgeschiedenis (de regelmaat en mate van menstruatie in het bijzonder), familiegeschiedenis, zwangerschapsgeschiedenis, dieet, enz.

- Lichamelijk onderzoek: De arts kan de tong, de vingernagels (zijn ze bleek of broos en hoe snel vullen ze zich met bloed?) of de binnenkant van de oogleden (om te zien of ze bleek zijn) onderzoeken, luisteren naar snelle of onregelmatige hartslagen, de ademhaling controleren, een neurologisch onderzoek uitvoeren, enzovoort. De arts kan ook een bekken- of rectaal onderzoek uitvoeren om te controleren op inwendige bloedingen.

Bloedonderzoek

Een eenvoudige bloedtest meet de hoeveelheid hemoglobine in het bloed en telt het aantal rode bloedcellen per milliliter (ml).

Ter herinnering, bloedarmoede treedt op bij een laag hematocriet (percentage rode bloedcellen in het totale bloedvolume) of wanneer het hemoglobinegehalte in het bloed:

• Minder dan 130 g/l voor volwassen mannen
• 120 g/l voor volwassen vrouwen
• Minder dan 110 g/l voor zwangere vrouwen en kinderen van 6 maanden tot 6 jaar
• Minder dan 115 g/l voor kinderen van 6 tot 11 jaar.

Hoewel deze test kan bevestigen dat iemand bloedarmoede heeft, kan hij de oorzaak van de bloedarmoede niet achterhalen.

Andere tests, zoals het onderzoeken van een bloedstaal onder een microscoop en, in zeldzamere gevallen, het onderzoeken van een staal uit het beenmerg, maken het mogelijk om de oorzaak van de bloedarmoede vast te stellen.

De behandeling van bloedarmoede hangt af van de onderliggende oorzaak, het type bloedarmoede en de ernst ervan.

Doelstellingen van de behandeling van bloedarmoede

De belangrijkste doelen van de behandeling zijn:

• Het aantal rode bloedcellen of het hemoglobinegehalte verhogen om het vermogen van het bloed om zuurstof te vervoeren te verbeteren.
• De onderliggende aandoening die de bloedarmoede veroorzaakt behandelen.
• Complicaties van bloedarmoede voorkomen, zoals hart- of zenuwschade.
• De symptomen verlichten en de levenskwaliteit verbeteren.

Mensen met milde of matige bloedarmoede zonder symptomen, of mensen bij wie de bloedarmoede niet verergert, hebben mogelijk geen behandeling nodig. Uitzonderingen gelden voor mensen met een slecht eetpatroon met onder andere ijzergebreksanemie als gevolg. In dit geval kan het lage ijzergehalte in het lichaam andere schadelijke gevolgen hebben dan bloedarmoede en is behandeling noodzakelijk.

De onderliggende oorzaak behandelen

Het is cruciaal om het type bloedarmoede en de onderliggende oorzaak vast te stellen om de juiste behandeling te kunnen aanbevelen.

Bloedarmoede door ijzertekort

De behandeling kan bestaan uit ijzersupplementen (oraal of via een intraveneuze injectie), chirurgie, een verandering in dieet of, in extreme gevallen, een bloedtransfusie.

Bij de meeste patiënten zal het daarom nodig zijn om:

• IJzertekort te behandelen met ijzertherapie via geneesmiddelen die oraal worden ingenomen (het duurt meestal drie tot zes maanden om de ijzervoorraden aan te vullen). De meest betaalbare en efficiënte geneesmiddelen zijn die op basis van ijzerzouten, waarvan ijzersulfaat het meest wordt gebruikt.
• Het oplossen van de onderliggende oorzaak zodat het tekort niet terugkeert.

Over het algemeen hebben mensen met een ijzertekort 150 tot 200 mg ijzer per dag nodig (2 tot 5 mg ijzer per kilogram lichaamsgewicht per dag), maar de dosis kan door de arts worden aangepast afhankelijk van de diagnose. In elk geval zullen multivitamine supplementen in de meeste gevallen niet voldoende zijn om het tekort aan te vullen, omdat ze niet genoeg ijzer bevatten.

Sommige mensen kunnen bij het gebruik van ijzersupplementen bijwerkingen ervaren, die over het algemeen na verloop van tijd verbeteren: een metaalachtige smaak, braken, diarree, constipatie, zwarte ontlasting of maagklachten. Als dit het geval is, kan je arts je aanraden om uw tabletten tijdens de maaltijd in te nemen, de dosis te verlagen, een ander geneesmiddel te proberen of intraveneus ijzer te nemen.

Bij deze vorm van bloedarmoede is het belangrijk om naast medische behandelingen ook gezond en gevarieerd te eten:

• Eet ijzerrijk voedsel, waaronder mager rood vlees, vis en gevogelte, peulvruchten (zoals linzen en bonen), verrijkte granen en donkergroene bladgroenten;
• Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine C (zoals fruit en groenten), die het lichaam helpen ijzer op te nemen;
• Vermijd voedingsmiddelen die de opname van ijzer vertragen, zoals volkorenmeel, haver, thee, koffie, cacao en calcium.

Bloedarmoede door vitamine B12-tekort

Naargelang de situatie hebben sommige mensen levenslange behandeling nodig. Mogelijke therapieën voor dit type bloedarmoede zijn vitamine B12-supplementen (oraal of via een intramusculaire injectie) of een verandering in medicatie of dosering (als de bloedarmoede wordt veroorzaakt door het gebruik van een medicijn).

Bloedarmoede door foliumzuurtekort

Naast het advies om een dieet met veel fruit en groenten te volgen, wordt het tekort gecorrigeerd door foliumzuursupplementen. Dit kan oraal worden ingenomen of, voor mensen die geen orale medicatie verdragen, door intraveneuze, subcutane of intramusculaire injecties.

Hemolytische anemie

De behandeling kan verschillen afhankelijk van het type hemolyse. Bloedtransfusies zijn altijd de belangrijkste behandeling in gevallen van ernstige anemie, vooral in gevallen van actieve bloedingen. In andere gevallen is de behandeling altijd afhankelijk van de oorzaak. Er kunnen medicijnen, foliumzuur of ijzersupplementen worden gebruikt. In zeldzame gevallen is een operatie nodig om de milt te verwijderen, die als filter fungeert om abnormale cellen uit het bloed te verwijderen.

Bloedarmoede door een chronische ziekte

Ook hier bestaat de behandeling uit het aanpakken van de onderliggende aandoening. IJzersupplementen kunnen nuttig zijn in geval van een tekort.

Een gezond dieet

Een gezonde, evenwichtige voeding kan bloedarmoede door ijzer- en vitaminetekort helpen voorkomen. Als je voldoende gevarieerd en voedzaam eet, is het meestal niet nodig om multivitaminen supplementen te nemen.

Een gezonde inname van ijzer, vitamine B12 en foliumzuur

De voedingsmiddelen die je zeker in je dieet moet hebben zijn:

• IJzer: rundvlees, donkergroene bladgroenten, gedroogd fruit en noten
• Vitamine B12: vlees en zuivelproducten
• Folaten en foliumzuur: citrussappen, donkergroene bladgroenten, peulvruchten en verrijkte granen.

Aandacht voor risicofactoren

Risicofactoren kunnen variëren afhankelijk van het type bloedarmoede, maar de meest voorkomende zijn:

• Een dieet met weinig ijzer, vitamine B12, foliumzuur of andere voedingsstoffen die essentieel zijn voor de normale aanmaak van rode bloedcellen. Als je bijvoorbeeld vegetarisch of veganistisch eet, moet je extra aandacht besteden aan de voedingsstoffen die je lichaam nodig heeft om goed te functioneren, met name ijzer en vitamine B12.

• Chronische ziekten zoals ontstekingsziekten, chronische nierziekte, kanker of infecties.
• Zware menstruatie die leidt tot een aanzienlijk verlies van ijzer elke maand.
• Zwangerschap, waarbij er een verhoogde behoefte is aan onder andere ijzer en foliumzuur om de ontwikkeling van de foetus te ondersteunen.
• Genetische aandoeningen zoals thalassemie en sikkelcelanemie.
• Operaties of trauma's die veel bloedverlies veroorzaken.
• Aandoeningen die de absorptie van voedingsstoffen beïnvloeden, zoals coeliakie of inflammatoire darmziekten.
• Ouderdom, wat kan leiden tot verminderde opname van voedingsstoffen, chronische ziekten en andere gezondheidsproblemen.
• Bloedaandoeningen zoals leukemie, lymfoom of myeloom.

 

Wanneer moet je naar de huisarts?

De symptomen van bloedarmoede hangen af van de oorzaak en de ernst van de ziekte. Zoals hierboven vermeld, kan bloedarmoede zo mild zijn dat er geen symptomen zijn.

We raden je aan een arts te raadplegen als je risicofactoren hebt of als je symptomen opmerkt zoals:

• Aanhoudende vermoeidheid, kortademigheid, snelle hartslag, bleke huid of andere symptomen van bloedarmoede;
• Slechte voeding of onvoldoende inname van vitaminen en mineralen;

Zeer zware menstruaties;

• Symptomen van zweren, gastritis, aambeien, bloederige of teerachtige ontlasting of darmkanker.

Ontdek onze lijst met ziekten en gezondheidsproblemen