Hoe vermijd je bijwerkingen en medicatiefouten?

Met de komst van de coronavaccins stonden bijwerkingen van vaccins plots centraal in het publieke debat. Maar ook geneesmiddelen kunnen bijwerkingen hebben, zelfs diegene die je zonder voorschrift kan krijgen zoals eenvoudige pijnstillers.

Geen enkel geneesmiddel is volledig zonder risico en ook medicatiefouten, waarbij geneesmiddelen verkeerd worden gebruikt of toegediend, komen vaker voor dan je denkt. Volgens onze laatste bevraging maakte één op de drie Belgen het al eens mee.

Waarom het belangrijk is om bijwerkingen te vermijden

Bijwerkingen zijn ongewenste of onbedoelde effecten van een geneesmiddel. Afhankelijk van het geneesmiddel kan het dan bijvoorbeeld gaan over hoofdpijn, diarree, duizeligheid, slaperigheid enz. Meestal gaat het om milde bijwerkingen, maar soms melden patiënten ook ernstige en zelfs (levens)gevaarlijke neveneffecten.

Lees meer over bijwerkingen

Zo werd de spierontspanner Myolastan in 2013 van de markt gehaald omdat het ernstige huidinfecties zou veroorzaken, en medicijnen op basis van domperidon (bv. Motilium) worden tegenwoordig enkel nog op voorschrift verkocht, omdat ze bij bepaalde groepen het risico op hartfalen vergroten.

Gedeelde verantwoordelijkheid tussen arts en patiënt

Een overzicht van de meeste bijwerkingen vind je in de bijsluiter. Je arts hoort actief te informeren naar mogelijke bijwerkingen en ze als dusdanig te herkennen. Ook als patiënt hoor je bijwerkingen te herkennen en te melden. 

Het is nuttig om regelmatig samen met je arts te overlopen welke medicatie je neemt en of je bijwerkingen ervaart, zeker wanneer er zaken wijzigen, bijvoorbeeld als er een geneesmiddel wordt toegevoegd of stopgezet, of wanneer de dosis wordt aangepast.

Kijk hier de bijsluiter van jouw medicatie na

Factoren die de kans op bijwerkingen beïnvloeden

Of je bijwerkingen hebt van een geneesmiddel en welke dat dan zijn, hangt af van situatie tot situatie.

Persoonlijke verschillen

Een heleboel persoonlijke factoren bepalen of je last krijgt van bijwerkingen. Denk maar aan leeftijd, grootte of gewicht. Maar ook allergieën, een eventuele zwangerschap, andere medicatie die je al neemt of bepaalde onderliggende aandoeningen kunnen een invloed hebben.

Dat maakt het natuurlijk des te lastiger om een bepaald medisch probleem als bijwerking te herkennen. Eigenlijk is de vuistregel dat ieder probleem dat je krijgt na het recent opstarten of aanpassen van medicatie als een bijwerking moet worden beschouwd, tot je kunt uitsluiten dat het niet zo is.

Medicatiefouten

Ook medicatiefouten kunnen bijwerkingen uitlokken. Meer zelfs, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn ze een van de belangrijkste oorzaken van vermijdbare schade in de gezondheidszorg.

Medicatiefouten zijn onopzettelijke, vermijdbare incidenten die de patiënt schade kunnen berokkenen of waarbij geneesmiddelen verkeerd worden gebruikt. Zulke fouten kunnen voorkomen in alle fasen van het proces: bij het voorschrijven, tijdens de verkoop of bij het innemen of toedienen.

Geneesmiddelen worden bijvoorbeeld te kort of net te lang ingenomen, de apotheker geeft per ongeluk een medicijn met een gelijkaardige naam, de patiënt vergeet een dosis en neemt er dan maar twee tegelijk, of geneesmiddelen worden verkeerd bewaard, wat hun werkzaamheid kan beïnvloeden.

Zo kun je bijwerkingen en medicatiefouten voorkomen

Het risico op ernstige gezondheidsschade is weliswaar groter in een zorgcontext zoals het ziekenhuis, omdat deze patiënten doorgaans sowieso al een zwakkere gezondheid hebben en omdat er zwaardere medicatie wordt toegediend.

Toch is het ook thuis belangrijk om veilig om te springen met je medicatie. Lees daarom altijd de bijsluiter, vraag arts of apotheker om advies als je twijfelt, en volg onze tien gouden regels.

1. Bewaar je geneesmiddelen volgens de instructies

De meeste geneesmiddelen moeten droog, donker en op kamertemperatuur worden bewaard. Dat betekent: níet in de badkamer. Het hoge vochtgehalte en de grote temperatuurschommelingen zijn funest voor de stabiliteit van je medicatie.

Sommige medicijnen, zoals insulines of vaccins, moeten dan weer tussen 2 en 8°C bewaard worden, in de koelkast dus. Check altijd de bijsluiter.

Bewaar de medicatie van verschillende personen overigens altijd op aparte plaatsen, zodat er geen verwarring kan ontstaan.

2. Verander de toedieningsvorm niet

Geneesmiddelen kunnen worden ingeslikt, geïnjecteerd, geïnhaleerd of gesmeerd. Ze zijn zo ontworpen om optimaal hun werkzame stof af te leveren aan het doelorgaan, en door hun vorm te wijzigen, kun je de goede werking ervan belemmeren.

Volg altijd de instructies van je apotheker. Vermaal of open tabletten en capsules dus niet zonder dit eerst af te toetsen, snij pleisters niet door, en vries vloeibare of injecteerbare oplossingen niet in. 

3. Neem niet meer dan voorgeschreven, ook niet als je een dosis vergeet

Ben je een dosis vergeten, neem dan geen dubbele dosis bij het volgende innamemoment. Wacht gewoon de volgende dosis af en ga door met de behandeling.

4. Vermijd dubbels met dezelfde actieve stof

Controleer de samenstelling van je geneesmiddelen en vermijd meerdere medicijnen met dezelfde werkzame stof(fen). Heel wat (vrij te verkrijgen) geneesmiddelen hebben verschillende merknamen, maar dezelfde werkzame bestanddelen en een gelijkaardige samenstelling.

Zo bevat Sinutab, een bekend middel tegen sinusitis en verkoudheid, 500 g paracetamol per tablet. Combineer je deze pillen met een simpele pijnstiller op basis van paracetamol zoals Dafalgan, dan krijg je dus meteen een dubbele dosis binnen en overschrijd je veel makkelijker je maximale dagelijkse limiet, met alle risico's vandien. 

5. Neem geen geneesmiddelen op aanraden van bekenden. Gebruik enkel medicijnen die zijn voorgeschreven door een arts of goedgekeurd door de autoriteiten

Onze familieleden of vrienden bevelen vaak met de beste bedoelingen geneesmiddelen of kruidenmiddelen aan die voor hen goed hebben gewerkt.

Vergeet echter niet dat geneesmiddelen nooit ongevaarlijk zijn, dat ze allemaal bijwerkingen hebben en dat, afhankelijk van onze gezondheidstoestand, hetzelfde geneesmiddel bij twee verschillende mensen andere reacties kan uitlokken.

6. Pas op met “natuurlijke” kruidenpreparaten

Kruidenpreparaten, geneeskrachtige planten en voedingssupplementen kunnen interageren met andere geneesmiddelen die je neemt en ongewenste reacties uitlokken. Neem zulke middeltjes daarom nooit op eigen houtje, maar bespreek eerst met je arts of apotheker of deze veilig zijn in combinatie met je medicatie.

7. Hou een lijst bij van alle geneesmiddelen die je neemt

Wie chronisch ziek is en/of verschillende medicijnen gebruikt, houdt maar beter een actuele lijst bij met alle medicatie, de naam van de werkzame stof, de dosering, het aantal doses en de tijdstippen waarop je ze moet innemen.

Hou deze lijst op zak en werk hem bij wanneer nodig. Zo kun je hem altijd tonen als een zorgverlener er naar vraagt, bv. de tandarts, op de spoedafdeling, in de apotheek enz.

8. Doseer vloeibare geneesmiddelen niet op het zicht, maar met de meegeleverde meeteenheid

Bij vloeibare geneesmiddelen zoals siropen hoort altijd een maatbeker, lepel of spuit om de dosis precies af te meten. Volg de bijsluiter en gebruik de bijgeleverde meeteenheid, nooit een gewone lepel. Raak je dit maatje kwijt, vraag dan in de apotheek om een alternatief.

Vooral bij kinderen kan er verwarring optreden als je niet weet of de cijfers staan voor de meeteenheid (ml of mg), de leeftijd of het gewicht van het kind. Volg altijd de voorgeschreven dosis, en geef geen medicatie "op het zicht".

9. Controleer regelmatig de houdbaarheidsdatum

De vervaldatum staat altijd op de verpakking vermeld. Controleer minstens één keer per jaar de data van de geneesmiddelen in je medicijnkastje.

10. Breng overgebleven of vervallen medicijnen naar de apotheek

Breng overgebleven of vervallen medicijnen naar de apotheek, zodat ze op de juiste manier kunnen worden gerecycleerd en niet in het drinkwater terechtkomen. Gooi ze niet zomaar weg, en bewaar ze niet voor toekomstig gebruik.

Meld medicatiefouten en bijwerkingen altijd

Het is belangrijk om bijwerkingen altijd te melden, ook als ze mild zijn. Idem voor medicatiefouten. Zelfs als je geen bijwerkingen hebt opgemerkt, kun je ze beter melden aan je arts, apotheker of rechtstreeks aan het FAGG. Zo draag je bij aan veiligere geneesmiddelen.

Door bijwerkingen te melden kunnen de bevoegde instanties nagaan of er een oorzakelijk verband is tussen je klacht en het geneesmiddel of de fout, en indien nodig actie ondernemen (bijsluiter aanpassen, extra communicatie van zorgverleners, terugtrekking van het medicijn ...).