Obesitas en overgewicht: wat zijn de oorzaken en hoe pak je het aan?

De cijfers uit het Sciensano-onderzoek

We hebben de enquête van Sciensano over de voedselconsumptie van de Belgen, uitgevoerd in 2022-2023, bekeken. Er namen 3.777 deelnemers van 3 jaar en ouder aan deel en de enquête was gericht op 3 indicatoren voor gewichtscontrole: BMI, tailleomtrek in cm en verhouding taille-lengte. Uit het onderzoek kwamen een aantal verontrustende cijfers naar voren, waaronder de volgende:

• 49% van de Belgen heeft overgewicht, van wie 18% zwaarlijvig is. Bijna 10 jaar geleden stelde Sciensano in eenzelfde onderzoek hetzelfde cijfer vast.
• 57% van de bevolking heeft een tailleomtrek die gepaard gaat met een hoog of heel hoog gezondheidsrisico. En de verhouding tussen tailleomtrek en lengte is niet veel beter, met 59% van de bevolking met een verhoogd risico
• 1 op de 5 kinderen heeft overgewicht. 4% van deze kinderen heeft zelfs obesitas.
• 28% van de bevolking van 10 jaar en ouder probeert af te vallen.
• 21% van deze mensen neemt zijn toevlucht tot methoden die gevaarlijk zijn voor hun gezondheid, waaronder roken, laxeermiddelen en vasten.
• Slechts 8% raadpleegt een professional.

Wat is het verschil tussen overgewicht en obesitas?

Of het nu gaat om overgewicht of obesitas, de WHO verwijst in beide gevallen naar een abnormale of overmatige vetophoping die schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Die extra kilo's kunnen de levenskwaliteit aantasten en het overlijdensrisico verhogen.

Om te bepalen of iemand overgewicht of obesitas heeft, kunnen drie criteria worden gebruikt. Dit zijn ook de criteria die Sciensano heeft gebruikt in haar onderzoek:

• Body Mass Index (BMI), wat overeenkomt met het gewicht in kilo's gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters (kg/m²)
• Tailleomtrek (cm)
• Verhouding tailleomtrek (in cm)/lengte (in cm)

Terwijl de BMI wordt gebruikt om de gewichtstoestand te evalueren en te bepalen of iemand al dan niet overgewicht heeft, geven de andere twee metingen een indicatie van de vetverdeling, in het bijzonder de aanwezigheid van buikvet, wat een belangrijke factor is bij het inschatten van het risico op hartaandoeningen.

Het verschil tussen overgewicht en obesitas zit hem in de cijfers: iemand met overgewicht heeft een BMI van 25 kg/m² of meer en iemand met obesitas heeft een BMI van 30 kg/m² of meer.

Wat betreft vetverdeling zoals gemeten door de andere twee indicatoren, loopt een man met een middelomtrek tussen 94 en 102 cm een hoog gezondheidsrisico en een zeer hoog risico met een middelomtrek van meer dan 102 cm. Voor een vrouw is een hoog risico tussen 80 en 88 cm, en een zeer hoog risico is meer dan 88 cm.

Wanneer de verhouding tussen taille en lengte groter of gelijk is aan 0,5 is er ook sprake van een gezondheidsrisico.

Wat zijn de oorzaken van overgewicht en obesitas?

Er zijn meerdere factoren die die extra kilo’s kunnen verklaren:

• Een te groot onevenwicht tussen je energie-inname en energieverbruik, d.w.z. te veel eten en deze overtollige energie niet kwijtraken door te bewegen.
• Te veel vet en suiker eten
• Te strikt diëten
• Slechte eetgewoonten zoals maaltijden overslaan, te snel of onregelmatig eten, enz.
• Genetische oorzaken: een kind van wie de ouders zwaarlijvig zijn, heeft 2 tot 8 keer meer kans om op volwassen leeftijd overgewicht te ontwikkelen.
• Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen en bepaalde genetische of hormonale ziekten kunnen leiden tot het vasthouden van water of een verhoogde vetopslag.

Een aantal minder objectiveerbare factoren kan ook overmatige gewichtstoename verklaren:

• Trauma als gevolg van een ontslag, depressie, echtscheiding of een andere gebeurtenis met psychologische gevolgen
• Slaapstoornissen veroorzaakt door verschuivende werktijden of beeldschermtijd, ook bij kinderen
• Omgevingsfactoren zoals blootstelling aan bepaalde virussen, vervuilende stoffen en hormoonverstoorders, die onze microbiota kunnen verstoren
• Hormonale fysiologische periodes, zoals puberteit, zwangerschap en de menopauze

Wat zijn de risico's van overgewicht?

Overgewicht kan een aantal gevolgen hebben voor de gezondheid, waaronder een verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde ziekten (hoge bloeddruk, beroerte, kanker, diabetes type 2, slaapapneu, enz.) In het geval van obesitas is het risico op het ontwikkelen van deze ziekten nog groter, met een groter risico op complicaties. Het sterftecijfer neemt verder toe bij obesitas.

Mensen met obesitas hebben daarnaast ook vaak te kampen met mentale gezondheidsproblemen en handicaps die verband houden met obesitas. Ze zijn ook vaak het slachtoffer van sociale vooroordelen en discriminatie. Dit stigma kan ook komen van professionals in de gezondheidszorg.

Overgewicht in de kindertijd of adolescentie leidt vaak tot overgewicht of zelfs obesitas op volwassen leeftijd. Daarom moet men bijzonder waakzaam zijn voor dit probleem.

Hoe weet je of je overgewicht hebt?

De BMI is een eenvoudige methode om te bepalen of je overgewicht hebt, maar heeft ook enkele beperkingen. Je kunt je BMI zelf berekenen door je gewicht in kilo's te delen door het kwadraat van je lengte in meters, of je kunt het online doen met onze rekentool.

Dit zijn de verschillende BMI-klasses:

Hoewel de body mass index een goede indicatie geeft van de lichaamsomvang, geeft het absoluut geen informatie over de vetverdeling. Deze informatie is essentieel om gezondheidsrisico's in te schatten. Het berekenen van de buikomtrek is een hulpmiddel om overgewicht en de vetverdeling in te schatten. Daarom vraagt onze BMI-rekentool ook naar je buikomtrek.

Bereken je BMI

Afhankelijk van waar het vet zich in het lichaam bevindt, kunnen de gezondheidsrisico's voor dezelfde body mass index heel verschillend zijn. Buikvet, als het visceraal is (vet dat zich tussen de organen bevindt), is bijzonder gevaarlijk omdat dit het risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten verhoogt.

Hoe kan je gezond afvallen?

Heb je overgewicht en wil je afvallen, dan is het belangrijkste om naar een realistisch gewicht te streven, dat past bij je lichaamsbouw en persoonlijke voorgeschiedenis. Idealiter streef je naar een gewicht dat je het grootste deel van je leven hebt kunnen volhouden. Op die manier blijft je doel haalbaar en is er minder risico dat je in een jojo-effect terechtkomt (gewicht verliezen om het vervolgens meteen weer terug te krijgen, vaak met extra kilo's erbij).

Tip 1: vergelijk verschillende diëten om het geschikte dieet voor jou te vinden

Diëten vereisen vaak dat je je energie-inname vermindert om gewicht te kunnen verliezen. Dit gaat soms ten koste van de voedingskwaliteit. Om een duidelijker beeld te krijgen, kun je onze vergelijkingstool voor diëten raadplegen, of nog beter, de hulp inroepen van een diëtist-voedingsdeskundige.

VIND HET DIEET DAT BIJ JE PAST

Tip 2: de voedingspiramide is je beste vriend

Start met het opvolgen van de aanbevelingen in de voedingspiramide. Deze gelden voor iedereen (vanaf 6 jaar). Zeven voedselgroepen zijn echt essentieel, terwijl de achtste, bovenaan de piramide, overbodig is. Alcoholische dranken hebben een speciale status omdat overmatige consumptie ervan schadelijk is.

Tip 3: ga regelmatig en langdurig bewegen

Hoewel een vermindering in lichaamsbeweging niet de belangrijkste verklaring is voor deze ongekende toename van obesitas, weten we echter ook dat niet bewegen gewichtstoename in de hand werkt. Het is dus essentieel om regelmatige, aanhoudende lichaamsbeweging deel te laten uitmaken van je dagelijkse leven. Dit betekent niet alleen een sport beoefenen, maar ook de auto laten staan voor korte afstanden en de trap nemen in plaats van de lift.

Om te beginnen met afvallen, moet je kiezen voor activiteiten die een gematigde maar langdurige inspanning vergen. Stevig wandelen, hardlopen, fietsen en zwemmen zijn allemaal uitstekende manieren om dit te bereiken. Het belangrijkste is om regelmatig te oefenen, niet zozeer de sport zelf. Probeer dus een activiteit te kiezen die je leuk vindt, zodat je motivatie op peil blijft. Vraag om advies bij een sportcoach als je het moeilijk vindt om op gang te komen of als je gemotiveerd wilt blijven om je doelen te bereiken.

Tips & advies om je gewicht dagelijks onder controle te houden

Er zijn verschillende goede gewoontes die je dagelijks kunt toepassen om je afslankproject te ondersteunen. We hebben al deze informatie verzameld in ons dieetdossier.

Onze voorstellen voor een beter beleid rond voeding

Onze voorstellen houden vooral rekening met onze jongeren. Testaankoop pleit voor:

• Een verbod op het gebruik van bekende personen en stripfiguren op verpakkingen en in reclamespots voor producten die gericht zijn op kinderen
• Duidelijke, officiële Europese regels voor reclame gericht op kinderen en adolescenten, gebaseerd op de voedingscriteria van de Wereldgezondheidsorganisatie
• Initiatieven om een gezonde, evenwichtige voeding te promoten via voorlichtingscampagnes