Dyslexie: kenmerken, oorzaken en behandeling

Wat is dyslexie?

Voor veel kinderen is leren lezen en schrijven niet makkelijk. Bij de meesten zijn het tijdelijke leerproblemen die vanzelf of met wat extra oefening verdwijnen. Als de lees- en spellingsproblemen blijven bestaan, ondanks begeleiding en veel oefenen, kan je kind dyslexie hebben.

Dyslexie is een van de bekendste leerstoornissen. Het verwijst naar serieuze en hardnekkige problemen met lezen en schrijven. Hierdoor is het moeilijk om snel, nauwkeurig en vloeiend te lezen. Ook spelling is vaak een uitdaging. Kinderen met dyslexie beheersen de spellingsregels niet goed en maken daardoor veel spelfouten.

Net als bij dyscalculie zijn deze problemen niet het gevolg van een verstandelijke beperking, gebrek aan onderwijs, slecht zicht, doofheid of een ander probleem. Dyslexie heeft, net als dyscalculie, ook niets te maken met de algemene intelligentie van de persoon in kwestie.

Er zijn grote verschillen in hoe mensen met dyslexie lezen ervaren. De gemeenschappelijke deler is dat lezen moeilijk is. Deze website geeft je een idee van hoe lastig het voor mensen met dyslexie kan zijn om te lezen. Let wel, mensen met dyslexie zien geen verspringende letters. Deze oefening illustreert enkel hoe vervelend het is om niet vlot te kunnen lezen.

De belangrijkste oorzaken van dyslexie

Wat dyslexie veroorzaakt, is nog altijd een groot vraagteken. Experts denken dat er meerdere factoren een rol kunnen spelen in het ontstaan van deze aandoening.

Is dyslexie erfelijk?

Zowel bij dyslexie als dyscalculie speelt genetica een belangrijke rol. Onderzoek toont aan dat kinderen met dyslexie vaak een familielid hebben met dezelfde aandoening.

De kans op dyslexie is nog groter als een eerstegraads familielid (ouder, broer of zus) dyslexie heeft. Als beide ouders dyslexie hebben, neemt dit risico nog verder toe.

Andere factoren die geassocieerd zijn met dyslexie

Andere factoren die een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van dyslexie zijn onder andere:

• vroeggeboorte, een laag geboortegewicht of een moeilijke bevalling;
• blootstelling aan tabak, alcohol of drugs tijdens de zwangerschap;
• als pasgeborene geelzucht hebben gehad;
• een infectie van de hersenen en/of het ruggenmerg;
• loodvergiftiging;
• enzovoort.

Hoe vaak komt dyslexie voor?

Dyslexie is een relatief veelvoorkomende leerstoornis, maar de cijfers zijn afhankelijk van de definitie die onderzoekers gebruiken en de taal die wordt gesproken.

We mailden met logopediste Sandrine De Coster, docent en onderzoeker aan HOGENT, die bevestigde dat er grote verschillen zijn afhankelijk van de taal als het gaat om dyslexie. Bij mensen die: 

• Fins of Spaans spreken, komt dyslexie minder voor (bij ongeveer 1 % van de bevolking).
• Nederlands spreken, heeft 6 % tot 7 % van de bevolking dyslexie.
• Frans spreken, gaat het om 10 % tot 15 %.
• Engels spreken, kan het cijfer oplopen tot 20 % (opnieuw afhankelijk van de definitie die onderzoekers gebruiken).

Kenmerken van dyslexie

Sommige kinderen vertonen al op kleuterleeftijd kenmerken van mogelijke dyslexie, zoals:

• moeite met het herkennen en benoemen van letters;
• weinig interesse in geschreven taal, zoals boeken;
• moeite met het snel benoemen van kleuren, persoonsnamen en plaatjes van voorwerpen die ze nochtans goed kennen;
• een beperktere woordenschat.

Eenmaal in de lagere school kunnen volgende signalen wijzen op dyslexie:

• moeite met lezen, waardoor ze ook minder geïnteresseerd zijn in lezen;
• veel spelfouten maken;
• minder snel en nauwkeurig lezen dan leeftijdsgenoten zonder dyslexie;
• schrijven kost veel tijd en moeite, waardoor kinderen vermoeid raken en hun aandacht verslapt.  

Voor sommigen wordt dyslexie pas duidelijk in de middelbare school of zelfs nog later. Deze leerstoornis kan zich dan op verschillende manieren uiten. Zo hebben leerlingen met dyslexie bijvoorbeeld meer tijd nodig om teksten of boeken te lezen en in te studeren dan hun medestudenten.

Tijdens toetsen of examens hebben ze moeite met het lezen van vragen en geven ze soms het verkeerde antwoord omdat ze de vraag verkeerd begrijpen.

Ongeveer 30 % tot 60 % van de kinderen met dyslexie heeft ook een andere ontwikkelingsstoornis, zoals dyscalculie, of ADHD, of gedragsproblemen, of symptomen van depressie.

Diagnose van dyslexie

Dyslexie kan pas worden vastgesteld zodra een kind begint te lezen en schrijven, meestal vanaf het midden van het eerste leerjaar. De diagnose wordt gesteld op basis van een onderzoek uitgevoerd door het CLB, een logopedist of een multidisciplinair centrum waar verschillende zorgverleners samenwerken.

Het onderzoek moet het niveau van je kind op school vergelijken met dat van leeftijdsgenoten. Bij een achterstand in lezen en schrijven, krijgt het kind normaal gezien eerstextra begeleiding op school of bij een logopedist.

Als de achterstand na enkele maanden intensief oefenen niet verdwijnt, kan dyslexie een mogelijke oorzaak zijn. Om de diagnose te kunnen stellen, moet wel duidelijk zijn dat de lees- en schrijfproblemen niet worden veroorzaakt door iets anders dan dyslexie, zoals:

• een gebrekkig onderwijsaanbod;
• slecht zicht;
• doofheid;
• een verstandelijke beperking.

Het onderzoek zal deze oorzaken uitsluiten alvorens de diagnose dyslexie te stellen. 

Denk je dat je kind dyslexie heeft? Praat dan eerst met de school van je kind. Daarna kun je eventueel contact opnemen met het CLB. Het Centrum voor Leerlingenbegeleiding kan tests uitvoeren en je kind, indien nodig, doorverwijzen naar gespecialiseerde diensten.

Behandeling van dyslexie

Hoewel dyslexie niet te genezen is, kan een persoon met deze leerstoornis dankzij de juiste aanpak leren omgaan met de moeilijkheden die dit met zich meebrengt.

Leerproblemen zoals dyslexie kunnen vele gevolgen hebben. Je kind kan achteropraken op school, wat kan leiden tot frustratie en demotivatie. Deze stoornis kan ook het zelfbeeld en zelfvertrouwen van je kind aantasten.

Daarom is het belangrijk om snel hulp te zoeken als je dyslexie bij je kind vermoedt. Hoe sneller de diagnose wordt gesteld, hoe sneller een passende aanpak kan worden ingezet om je kind te helpen.

Dyslexie en aanpassingen op school

Om een kind met dyslexie te helpen, is het belangrijk om eerst enkele maatregelen op schoolniveau te nemen. De school kan bijvoorbeeld:

• extra begeleiding voorzien zodat je kind de basisvaardigheden voor lezen en schrijven onder de knie krijgt.
• de vragen voor een toets mondeling overlopen.
• de leerstof in kleinere stukken opdelen.
• kinderen met dyslexie meer tijd geven om oefeningen of toetsen te maken.
• minder streng zijn voor spelfouten bij het verbeteren van een toets.
• het gebruik van compenserende hulpmiddelen toelaten, zoals:
  de kinderen hun lees- en schrijfopdrachten laten maken op de computer, met behulp van voorleessoftware (zie verder) en een spellingschecker. Op die manier leren kinderen zelfstandig hun spelfouten te verbeteren.

Wat zijn compenserende hulpmiddelen voor dyslexie?

Dyslexiesoftware zoals SprintPlus, Alinea, Kurzweil3000, TextAid en Intowords. Deze software zet geschreven teksten om in audio, zodat mensen met dyslexie kunnen luisteren in plaats van lezen. Deze softwarepakketten hebben vaak ook nog andere nuttige functies, zoals spellingscontrole en autocorrectie.

• Digitale versies van schoolboeken. In Vlaanderen zijn er de ADIBoeken voor het basis- en secundair onderwijs en Book-a-Book voor het hoger onderwijs. In Franstalig België is er NumaBib.
• Spraakherkenningssoftware zoals DragonNaturallySpeaking en MacSpeech Scribe, die gesproken woorden omzetten naar tekst. Office 365 biedt eveneens een dicteerfunctie.
• Luisterboeken, waarmee je naar een boek kunt luisteren in plaats van het te lezen. Voor Franstalig België vind je op deze pagina een overzicht van websites die gratis audioboeken aanbieden. In Vlaanderen kun je luisteren naar Daisy-boeken, via je smartphone of tablet.

In Vlaanderen stelt de overheid onder bepaalde voorwaarden gratis voorleessoftware beschikbaar voor leerlingen in het basis- en secundair onderwijs. In Franstalig België heeft het expertisecentrum APEDA verschillende programma's geanalyseerd. Hier vind je informatie over de voor- en nadelen, alsook de prijs. 

Ondersteuning en extra hulp

Voor sommige kinderen met dyslexie is extra buitenschoolse begeleiding nodig, bijvoorbeeld bij een logopedist, klinisch orthopedagoog, multidisciplinair centrum, enzovoort. Het CLB kan je hierover informeren. In sommige gevallen worden deze sessies terugbetaald.

Behandelingen die niet werken bij dyslexie

Wie op zoek is naar manieren om dyslexie te behandelen, moet oppassen voor oplichters die pseudowetenschappelijke therapieën aanbieden. In november 2023 waarschuwden een zeventigtal experts in een open brief naar De Standaard voor dergelijke praktijken.

Voorbeelden hiervan zijn reflexintegratie, braingym, KBO en bodymap. Deze behandelingen zouden het brein “herprogrammeren” via “lateralisatieoefeningen” en zo de leerproblemen oplossen.

Hetzelfde geldt voor speciale brillen voor mensen met dyslexie (met gekleurde glazen om stress te verminderen en het lezen te vergemakkelijken) en Lexilamp. Deze methoden zijn niet wetenschappelijk onderbouwd.

Ouders van kinderen met dyslexie: wat kun je doen om te helpen?

Kom op voor je kind

Praat zo snel mogelijk met de school over specifieke onderwijsbehoeften van je kind en over “redelijke” aanpassingen in de klas om de last die je kind ondervindt van de lees- en/of schrijfmoeilijkheden te verlichten.

In België (Vlaanderen, Wallonië en Brussel) zijn scholen bij wet verplicht om "redelijke maatregelen" te treffen voor kinderen met specifieke moeilijkheden, om hen te helpen om met succes af te studeren. Je hebt daarvoor trouwens geen officiële diagnose nodig.

Overleg geregeld met de school

Plan regelmatig een overleg in met de school van je kind om zijn of haar schoolprestaties op te volgen. Als ouder merk je soms zaken op die leerkrachten niet zien, en omgekeerd.

Help je kind met huiswerk

Het is prima om je kind te helpen met zijn of haar huiswerk. Kies een geschikt moment waarop je kind niet te moe is en geef feedback op een positieve manier, zodat het zelfvertrouwen groeit.

Leg de focus niet alleen op dyslexie

Overdrijf thuis niet met lees- en schrijfoefeningen. Plan ook normale, leuke en ontspannende gezinsactiviteiten. 

Besteed aandacht aan wat je kind goed kan

Het is belangrijk voor het zelfvertrouwen van je kind dat het zich gesteund voelt. Let daarom op wat je kind goed kan en de taken die het succesvol afrondt. Als je kind bijvoorbeeld goed kan tekenen, zorg er dan voor dat je tijd en aandacht besteedt aan deze activiteit.

Volg ouderbegeleiding bij een logopedist(e)

Gaat je kind naar een logopedist(e)? Dan is het goed om te weten dat de verplichte ziekteverzekering onder bepaalde voorwaarden ook ouderbegeleiding bij een logopedist(e) terugbetaalt.

Tijdens deze sessies leer je strategieën om de logopedische behandeling van je kind te ondersteunen en doeltreffender te maken.

Stimuleer luisterboeken

Moedig je kind aan om luisterboeken te gebruiken. Ook dat is “lezen” en verrijkend voor de woordenschat van je kind.  

Zorg voor jezelf

Een kind met dyslexie opvoeden is niet altijd eenvoudig. Gelukkig zijn er hulp- en steungroepen voor ouders. De oudervereniging Sprankel Leerproblemen vzw wil ouders het gevoel geven dat ze er niet alleen voor staan, dat anderen hetzelfde meemaken. Ouders vinden elkaar via de website, sociale media (Facebookgroep “Sprankel_Leerproblemen_oudersplatform”) en tijdens gespreksavonden. Sprankel geeft af en toe ook lezingen over leerproblemen.

Hoe help je een kind met een leerstoornis?

Verschillen tussen dyslexie bij volwassenen en bij kinderen

Dyslexie verdwijnt niet plotseling als je ouder wordt. Dyslexie kan problemen blijven opleveren voor (jong)volwassenen en wordt zelfs erkend als een arbeidshandicap.

De beoordelings- en sollicitatieprocedures op de arbeidsmarkt bestaan immers nog altijd voornamelijk uit schriftelijke examens, waarbij snel lezen en foutloos schrijven cruciaal zijn.

Maar net als andere leerstoornissen hoeft dyslexie geen obstakel te zijn voor je carrière. Er zijn manieren om met dyslexie om te gaan op de werkvloer, zoals een brochure van UNIA aangeeft. Ook de website van APEDA (Franstalig) biedt heel wat nuttige informatie voor volwassenen met dyslexie en hoe ze hun werkomgeving kunnen aanpassen.

Waar vindt een volwassene met dyslexie hulp?

Denk je dat je dyslexie hebt? Neem dan contact op met een Service de Santé Mentale (SSM) in Wallonië of een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) in Vlaanderen. Zij kunnen je doorverwijzen naar een specialist voor een diagnostisch onderzoek.

Beroemdheden met een succesvolle carrière ondanks hun dyslexie

Onthoud dat dyslexie geen belemmering hoeft te zijn voor een mooie carrière. Dat bewijzen deze beroemdheden: Richard Branson, Steven Spielberg, Tom Cruise, Ingvar Kamprad (Ikea), Tom Holland, Keira Knightly… maar ook Vlaamse namen zoals Kurt Rogiers.