BPA kan hormoonverstorend werken, hoe vermijd je het?

Bisfenol A (BPA) is een chemische verbinding die in verschillende toepassingen wordt gebruikt. Meestal wordt de stof gebruikt in voor de productie van polycarbonaat, een harde plastic, maar ook van epoxyhars, polyvinylchloride en thermisch papier.

Producten voor baby's en kinderen

De polycarbonaat wordt gebruikt in heel wat producten die worden gebruikt door baby’s en kinderen, zoals plastic drinkbekers en drinkflessen, bijtspeelgoedjes, en zonnebrillen. Daarnaast zit BPA ook in de kunststof binnenbekleding van blikverpakking voor voeding, bv. groenten, fruit, pasta en soep. We vinden de stof soms ook in synthetisch textie l, bv. in dekentjes voor kinderen, en ook bij de productie van leren schoentjes wordt BPA gebruikt.

Iedereen heeft BPA in zich

BPA wordt al decennialang gebruikt en is alomtegenwoordig rondom en in ons. Uit onderzoek blijkt dat ieder mens een zekere concentratie van de stof in haar of zijn lichaam heeft. Soms zeer laag, maar wel aanwezig. Het is vooral via de voeding, en dus voornamelijk uit blik, dat mensen bisfenol A opnemen, doordat de stof van de verpakking migreert naar de voeding. BPA kan onder andere aanwezig zijn in bloed, speeksel, zweet, urine. Ook in urinestalen van kinderen werd BPA aangetroffen. De stof wordt al van bij de geboorte doorgegeven met de moedermelk, zo blijkt ook uit onderzoek.

Uit onderzoek blijkt dat bisfenolen ernstige gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van de mens, en zeker voor kinderen, zelfs voor de geboorte als foetus.

• Van BPA en BPB staat vast dat ze een hormoonverstorende werking hebben. BPA blijkt het hormoon oestrogeen in ons lichaam na te bootsen, wat leidt tot een verstoring van de hormoonbalans. Uit studies blijkt dat dit kan leiden tot problemen met de voortplanting, zoals onvruchtbaarheid en impotentie, maar ook tot obesitas en diabetes.
• Kinderen en foetussen zijn op dit vlak het meest kwetsbaar. We zien een verhoogde kans op een miskraam, een verminderd geboortegewicht en op langere termijn mogelijk cognitieve en gedragsstoornissen bij jonge kinderen

Andere mogelijke negatieve gevolgen van de inname van BPA zijn:

• Prostaat- en borstkanker, of minstens duidelijke vervorming van het borstweefsel;
• Veranderingen in het immuunsysteem;
• Cardiovasculaire aandoeningen bij volwassenen.

Daarnaast is er ook een verhoogde kans op oogschade, irritatie van de luchtwegen en huidallergie. Bovendien worden de gevolgen niet noodzakelijk erger naarmate je meer BPA in je lichaam hebt. Ook een zeer lage concentratie kan bv. al hormoonverstorend werken, zeker bij kinderen.

Bisfenol kan bovendien niet alleen de gezondheid van de mens schade toebrengen. Als de stof in het milieu terechtkomt, vooral dan in het water, kan hij ook daar de hormoonbalans van dieren verstoren.

Vervangers mogelijk even schadelijk

BPA is de bisfenolsoort waarnaar al het meeste onderzoek is verricht en waaraan heel wat schadelijke gevolgen worden toegeschreven. Hierdoor werd de stof sterk gereglementeerd en moesten fabrikanten op zoek naar alternatieven. Die vonden ze vooral in de vorm van andere bisfenolen, maar dat is niet noodzakelijk een verbetering.

Beperking voor 34 soorten bisfenol

Het Europees agentschap voor chemische stoffen heeft 148 soorten bisfenol laten onderzoeken en daaruit blijkt dat er voor 34 daarvan een beperking zou kunnen worden opgelegd. Wat hun effect op het menselijk hormonaal stelsel en op onze voortplanting precies is, moet echter nog verder worden onderzocht.

Voor bisfenol F (BPF) en bisfenol S (BPS) bleek in 2015 dat ze een effect hebben op het normale functioneren van onze cellen en zo de hormoonhuishouding verstoren, net als BPA. BPF en BPS worden vooral gebruikt in plastic producten zoals waterflessen, verpakking voor voeding, drinkflessen voor baby’s, synthetisch textiel, speelgoed en in thermisch papier (bv. in een kassa). Maar verder onderzoek is ook hier nodig.

Op de lijst van alternatieven die als even schadelijk worden beschouwd als BPA en BPB staat naast BPF en BPS ook nog BPAF. Maar deze lijst kan in de toekomst dus nog worden uitgebreid naarmate het onderzoek naar de andere stoffen vordert.

Beperking voedselverpakking en kinderspeelgoed

Op Europees niveau werd bepaald dat de limiet voor het gebruik van BPA in voedselverpakkingen op 0,05 mg per kg inhoud moet liggen. Sinds 2011 is het gebruik volledig verboden in drinkflessen of bekers die zijn bestemd voor kinderen onder de 3 jaar.

Op het vlak van kinderspeelgoed , in het algemeen voor speelgoed tot 3 jaar en voor al het speelgoed dat bestemd is om in de mond te steken, is een limiet bepaald voor de hoeveelheid BPA die mag migreren naar het speeksel. Die limiet ligt op 0,04 mg/l per 10 cm² van het speelgoed.Thermisch papier, dat onder andere in kassa’s wordt gebruikt, mag slechts 200 mg BPA per kg bevatten.

Textiel nog niet gereguleerd

Ook in textiel komt BPA voor, zij het enkel in synthetisch textiel waarvoor gerecycleerd plastic werd gebruikt waarin de stof zat. Daarom bestaan er geen specifieke limieten voor de aanwezigheid van BPA in textiel, al is de mate van aanwezigheid wel onderworpen aan de reglementering in het kader van REACH binnen de Europese Unie. REACH is erop gericht om de veiligheid te garanderen van de chemische stoffen die er in producten worden gebruikt.

Het Wetenschappelijk Comité voor consumentenveiligheid (SCCS) verzamelde gegevens over het gebruik van BPA in textiel uit vier onderzoeken, gevoerd op een steekproef tussen 73 tot 96 stukken textiel. De concentratie BPA die werd aangetroffen schommelde tussen minder dan 0,7 nanogram per gram en 13 000 nanogram per gram gewicht. Al deze waarden lagen lager dan de limiet van op 0,8 mg per kilogram gewicht van het textiel die door het SCCS werd gezien als een veilige limiet voor de blootstelling van BPA aan peuters .

BPA kan ook worden gebruikt bij de productie van leren schoenen, om het leer soepel te maken . De mate waarin de stof daarvan mag vrijkomen, is ook bepaald binnen REACH. Maar volgens de industrie is het niet mogelijk om die limiet te bereiken en is ook de migratielimiet van 0,04 mg per liter niet haalbaar. Daarom geldt voor de lederindustrie een uitzondering met een concentratielimiet van 500 ppm.

Totale hoeveelheid BPA per dag sterk naar beneden

De totale hoeveelheid BPA die een mens per dag mag binnenkrijgen, via voeding, cosmetica, kleding, thermisch papier, is sinds 2006 verschillende keren aangepast door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA). Lag die hoeveelheid in 2006 nog op 50 µg per kg lichaamsgewicht per dag, dan werd die in 2015 verlaagd tot 4 µg/kg lichaamsgewicht. In 2021 werd, op basis van nieuwe studies over de schadelijke gevolgen van BPA, voorgesteld om die limiet drastisch te verlagen en hem 100 000 keer lager te leggen, op een maximale dagelijkse inname van 0,04 nanogram per kilogram lichaamsgewicht per dag.

Op 19 april 2023. heeft de EFSA dan beslist om de limiet “slechts” 20 000 keer te verlagen, tot 0,2 nanogram (twee miljardste deel van een gram) per kg lichaamsgewicht per dag.

Lidstaten doen voorstellen en hebben eigen wetgeving

Naast de bestaande Europese wetgeving is er het Duitse voorstel om het gebruik van bisfenolen op Europees niveau te beperken omwille van de gevolgen voor het milieu en meer bepaalde de schadelijke gevolgen voor de waterkwaliteit. Deze beperking zou niet alleen gelden voor BPA, maar ook voor de andere bisfenolen die als schadelijk worden beschouwd. Hierdoor zouden producten waarbij een hogere concentratie dan 10 ppm (0.001 % van het gewicht) wordt vastgesteld, verboden worden. Er zouden wel uitzonderingen gelden voor bepaalde materialen en voor producten die niet in contact komen met water of waarbij de migratielimiet niet hoger ligt dan 0,04 mg per liter.

Frankrijk en Zweden stelden dan weer voor om het gebruik van bisfenol A, samen met meer dan duizend andere stoffen die de huid kunnen irriteren, te beperken in kleding, schoenen en andere artikelen. Zij stellen een limiet voor van 130 µg per kg, wat echter nog een stuk hoger ligt dan het voorstel van het SCCS voor textiel voor kinderen.

Naast de Europese regelgeving hebben heel wat lidstaten zelf bijkomende beperkingen ingesteld. . In Frankrijk is BPA bv. verboden in elke verpakking voor voeding. In België mag er geen migratie van BPA optreden in verpakkingen van voeding bestemd voor kinderen jonger dan 3 jaar en is er in 2024 een Europees initiatief opgestart om bisfenolen verder te beperken in materialen die in contact komen met voeding.

We hebben samen met andere Europese consumentenorganisaties onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van BPA en andere bisfenolen in meerdere producten, waarvan een aantal bestemd voor baby’s en jonge kinderen. Het doel daarbij was niet om te meten of deze producten voldoen aan de Europese of nationale bepalingen wat betreft het gebruik van bisfenol, aangezien er weinig meldingen zijn van producten die deze limieten overschrijden.

We wilden vooral onderzoeken welke cocktail van bisfenolen baby’s, kinderen en volwassenen in hun dagelijks leven opnemen op verschillende manieren. Bij het vaststellen van limieten per product, of het nu gaat om het gebruik in het product zelf of om een migratielimiet, wordt er immers doorgaans enkel met die productgroep rekening gehouden, en niet met de mogelijke combinatie met andere producten. We meten dus elke aanwezigheid, of die nu onder of boven de wettelijke limieten zijn. We willen zo ook een zicht krijgen op de blootstelling aan lage hoeveelheden bisfenol.

Zeven productcategorieën, 179 producten

We hebben gekozen om zeven soorten producten te testen op de aanwezigheid van bisfenol. Verspreid over die categorieën hebben we 179 producten getest: 58 stukken textiel (kousenbroekenbabymaillot , dekens en slabben voor baby’s), 11 paar leren schoentjes, 16 zonnebrillen voor kinderen, 20 soorten bijtspeelgoed, 22 frisdrankblikken, 35 voedingsblikken, 16 drinkflessen of -bekers.

We hebben de zonnebrillen aan het testprogramma toegevoegd, ook al bestaat hier geen wettelijke limiet voor wat betreft de aanwezigheid van bisfenol. Toch is dit relevant aangezien veel kinderen hun zonnebril in hun mond steken en zo het risico lopen om de stof binnen te krijgen.

Hoe testen we?

Voor de verschillende types producten zijn verschillende testen uitgewerkt om te achterhalen hoeveel bisfenol er aanwezig is.

• Bij het bijtspeelgoed, de zonnebrillen en de doppen van drinkflessen en -bekers wordt de migratie van bisfenol naar speeksel nagebootst door de producten, nadat ze werden afgewassen, een halfuur in artificieel speeksel bij 37°C te leggen.
• Bij drinkflessen en bekers werd ook de migratie naar drinkwater getest, nadat de producten eerst waren afgewassen.
• Bij de leren schoentjes en het textiel werd de aanwezigheid van bisfenol gemeten door chemische extractie, uitgedrukt in mg per kg.
• De blikken frisdrank en voeding werden leeggemaakt en dan uitgewassen op kamertemperatuur. Daarna werd de hoeveelheid bisfenol in de binnenbekleding van de verpakking bepaald door chemische extractie.

Resultaten: bisfenol aanwezig in overgrote deel van producten

Uit onze test blijkt dat er in heel wat van de onderzochte producten bisfenolen zitten. Lees hier de resultaten. Ook producten die worden verkocht als “BPA-free”, bleken in de praktijk soms bisfenol te bevatten.

In de praktijk blijkt het erg moeilijk om BPA en andere bisfenolen te vermijden, aangezien ze in dermate veel producten aanwezig zijn. Met de volgende tips beperk je toch de mate waarin je ermee in aanraking komt.

• Eet gevarieerd, waarbij voeding in blik slechts een beperkt deel van je voeding vormt. Kies voor verse producten of voor diepvriesproducten. Is er enkel plastic verpakking, kijk dan of je kunt vinden of ze BPA-, maar ook BPS en BPF-vrij zijn.
• Hervul drinkflessen en -bekers regelmatig, drink geen water dat er al meerdere dagen in zit.
• Kies voor producten uit andere materialen dan plastic, zoals glas en roestvrij staal.
• Vermijd plastic met recycling code 3 en 7: de kans is groter dat deze types plastic bisfenolen bevatten. Kies plastic met code 1, 2, 4 en 5, deze zijn doorgaans bisfenolvrij. Let wel , deze plastics kunnen andere schadelijke stoffen zoals weekmakers vrijgeven.
• Was kleding en ander textiel voordat je ze gebruikt, zeker als het gaat om producten voor baby’s of jonge kinderen.
• Let op de slijtage van plastic producten die je gebruikt in de keuken: plastic verslijt na een tijdje, en kan dan meer bisfenolen gaan afgeven. Als je plastic items tekenen van slijtage vertonen, zoals krassen of barsten, vervang ze dan.
• Warm plastic niet op: warm plastic verpakkingen niet op in de microgolfoven of in warm water. Hierdoor kunnen bisfenolen of andere schadelijke stoffen sneller vrijkomen in voeding of in drank. Gebruik in de plaats daarvan glas of keramische potjes, borden of schotels om je voeding op te warmen.
• Was plastic items voor baby’s met de hand in warm water en milde zeep. In de vaatwasser kunnen bisfenolen vrijkomen door de hoge temperatuur en sterker inwerkend afwasmiddel.Oude plastic flessen en drinkbekers van polycarbonaat voor babies en peuters, vervang je beter.
• Laat je kind enkel sabbelen of bijten op iets dat daar ook is voor bedoeld.