Zo stel je zelf een testament op

In een testament leg je vast wat er met je vermogen moet gebeuren op het ogenblik dat jij bent overleden en je nalatenschap openvalt, zoals men zegt.

Je kunt daarvoor altijd een notaris inschakelen. Maar daar zijn kosten aan verbonden. 

Er bestaan zelfs onlineplatformen waar je aan de hand van een tool en eventueel de bijstand van een medewerker online een testament kunt maken. Maar ook daar zul je in de regel voor moeten betalen. 

Voor een relatief eenvoudig testament hoef je nochtans geen geld uit te geven, je kunt dat volledig zelf doen, gratis. Je hoeft daar immers helemaal geen jurist voor te zijn.
Er zijn geen vaste regels voor de formulering. Hou gewoon voor ogen dat er niet de minste twijfel mag bestaan over je identiteit en die van je legatarissen (zoals men de personen noemt die jij via je testament van jou laat erven), en dat precies en ondubbelzinnig moet blijken wat we je wensen zijn. In wat volgt, geven we tips over waarop te letten als je zelf een testament opstelt. Met concrete voorbeelden van formuleringen.

Essentieel is dat je je wilsbeschikking zelf volledig met de hand schrijft, het document dateert en ondertekent. Een testament dat je op de computer hebt getikt of door iemand anders hebt laten schrijven, is dus niet rechtsgeldig, ook al onderteken je het zelf.

Het is niet mogelijk om je testament samen met iemand anders, bijvoorbeeld je partner, te maken, of zelfs maar om hetzelfde blad papier te gebruiken. Ieder moet zijn eigen document opstellen.

Wat kun je regelen in je testament?

In een testament beslis je wat er met je bezittingen moet gebeuren wanneer jij er niet meer bent. 

Je kunt dat alleen doen zolang je nog gezond van geest bent. Let wel: ook al schrijf je letterlijk in je testament dat je nog bij je volle verstand bent, dat kan achteraf eventueel toch worden aangevochten, bijvoorbeeld op basis van een medisch attest of een getuigenis.

Een testament is niet bedoeld om schriftelijk vast te leggen wat er met je lichaam moet gebeuren wanneer je zwaar ziek wordt of wanneer je bent overleden. Hoe je dat kunt aanpakken, kun je lezen in ons dossier over het voorbereiden van je levenseinde. 

Je kunt diverse redenen hebben waarom je iemand in een testament opneemt. Maar weet dat wanneer je ongetrouwd samenwoont met iemand en ook zonder verklaring van wettelijke samenwoning, een testament een absolute must is als je wilt dat die partner later ook maar iets van jou erft. De betrokkene zal daar in sommige gevallen wel veel erfbelasting ("successierechten") op moeten betalen, namelijk evenveel als iemand die totaal geen familie van jou is. In het Vlaams Gewest ben je er beter aan toe: na een jaar samenwonen wordt een "feitelijk" samenwonende partner voor de erfbelasting gelijkgesteld met een huwelijkspartner, wat betekent dat het laagste tarief van toepassing is. Kijk in onze tabellen met de tarieven van de erfbelasting als je wilt weten hoe zwaar je kunt worden belast. 

Je mag in je testament in principe alles beslissen wat je wilt over je bezittingen. Maar als je kinderen hebt en/of een huwelijkspartner, is het oppassen met hoeveel je toekent. Ook zijn er uitzonderlijk personen die je niet in een testament mag opnemen. Meer daarover bij ons voorbeeld van testamentaire beschikkingen. 

Je testament moet tijdig worden gevonden

Een testament heeft maar nut als het tijdig wordt gevonden wanneer je overlijdt. 

Weet ook dat alleen een origineel document rechtsgeldig is, met een kopie kan een begunstigde niets aanvangen. 

Het is daarom belangrijk dat je goed nadenkt over hoe je ervoor zult zorgen dat iemand op de hoogte is van het bestaan én van de vindplaats van je testament. Er zijn diverse manieren om een testament te bewaren.

Hoe kun je zeker zijn dat je testament wordt uitgevoerd?

Je kunt in je testament desgewenst een testamentuitvoerder aanstellen. Het is zijn taak erover te waken dat je wilsbeschikking correct wordt uitgevoerd. 

Dat kan een advocaat of een notaris zijn, maar evengoed een familielid of gewoon iemand die je vertrouwt. Het verdient aanbeveling om dat ook in de tweede hypothese vooraf te bespreken met de betrokkene, zeker als de opdracht niet zo eenvoudig is. 

In de praktijk is aan die opdracht vaak een vergoeding gekoppeld. Die bepaal je volledig zelf als het niet om een professional gaat, maar weet dat men er tot 5 % niet van zal uitgaan dat de vergoeding deel uitmaakt van je nalatenschap. Met een professionele testamentuitvoerder valt hoe dan ook niet te ontsnappen aan die vergoeding, ook al heb je dat zelf vooraf niet vastgelegd.

Het is zeker niet verplicht om een testamentuitvoerder aan te stellen. Als je dat niet hebt gedaan, kunnen legatarissen die problemen ondervinden, zich altijd tegen betaling door een notaris van hun keuze laten helpen. Als je in je testament onroerend goed nalaat, zal er sowieso een notaris moeten worden ingeschakeld voor de verdeling van je nalatenschap.

Zit je met vragen?

Wanneer je niet zeker bent wie wat van jou zal erven als je geen testament maakt, kun je dat uitzoeken met de eenvoudige tool die we daarvoor hebben uitgewerkt.

Je kunt met je vragen over erfrecht ook altijd bellen naar de experts van onze Adviesdienst, elke dinsdag van 9 tot 12.30¼uur en van 13 tot 17 uur op het nummer 02 542 33 68.

IK BEL EEN EXPERT VAN DE ADVIESDIENST

Een testament is natuurlijk maatwerk. Maar met deze tips helpen we je een heel eind op weg.

Je kunt niet iedereen bevoordelen in een testament

Qua mogelijke legatarissen zijn er slechts enkele logische uitzonderingen. Zo mag je arts, je notaris, de priester die je heeft bijgestaan tijdens je laatste ziekte of het personeel van het verzorgingstehuis (of een ander collectieve woonstructuur) waar je verblijft, geen begunstigde zijn in je testament.

Je kunt soms te veel geven in een testament

Je kinderen en je huwelijkspartner kunnen na je overlijden eventueel stokken in de wielen steken mocht blijken dat zij door je testament minder erven dan waar ze strikt wettelijk gezien recht op hebben. Zij zijn immers zogenoemde reservataire erfgenamen.

• Je kinderen hebben in die hoedanigheid samen recht op de helft van je nalatenschap (hun "wettelijke reserve"), en elk van hen kan zijn deel van die helft opeisen.
• Wat je partner betreft, die hoeft geen genoegen te nemen met minder dan het vruchtgebruik op de helft van je nalatenschap.

Daar hou je dus beter rekening mee, anders kan de begunstiging uiteindelijk alsnog de mist ingaan. Stel dat je één van je kinderen wilt bevoordelen, omdat hij een chronische ziekte heeft of een beperking of omdat hij de zorg over jou op zich neemt. Dan speel je op veilig door het deel dat je via testament toekent (het "legaat"), te beperken tot het zogenoemde beschikbare gedeelte, dus het deel waarover je sowieso vrij beschikt omdat het niet behoort tot de wettelijke reserve. 

Als je geen reservataire erfgenamen hebt, kun je altijd volledig vrij beschikken over wat je aan wie nalaat.

Zo ga je zorgvuldig te werk in je testament

Schrijf de tekst volledig met de hand.

Schrijf duidelijk dat het om je testament gaat en vermeld hoeveel exemplaren je ervan hebt opgesteld. Elk exemplaar moet met de hand zijn geschreven, een kopie is niet geldig.

Als je eerder een testament hebt opgesteld en nu een nieuw schrijft, voeg er dan voor alle zekerheid een zin aan toe waaruit duidelijk blijkt dat een vroeger testament in zijn geheel niet meer geldig is. Want als je dat niet doet, blijven vroegere testamenten geldig voor zover de bepalingen niet in strijd zijn met die in de meest recente versie.

Identificeer jezelf heel nauwkeurig: naam, voornaam, datum en plaats van geboorte, adres. Gebruik als getrouwde vrouw of weduwe je meisjesnaam, maar je mag de naam van je partner toevoegen.

Identificeer zo goed mogelijk de personen aan wie je iets wilt nalaten. Dat betekent uiteraard naam, voornaam en adres. Voeg het liefst ook de datum en plaats van geboorte toe, maar als je niet zeker bent van die gegevens, vermeld je ze beter niet. Ook de vermelding van de familieband of het feit dat het om een goede vriend(in) gaat, kan zeer nuttig zijn. Beschrijf ook exact wat je hen nalaat, zodat er geen discussie kan ontstaan bij de opening van het testament. 

Als je één van je kinderen wilt bevoordelen, kan het aangeraden zijn om niet méér te geven dan het "beschikbare deel" van je nalatenschap, dus het deel waar de reservataire erfgenamen sowieso geen aanspraak op kunnen maken. Want je kinderen hebben samen recht op de helft van je nalatenschap (hun "wettelijke reserve"), en elk van hen kan zijn deel van die helft opeisen.

Een testament kan alleen worden uitgevoerd als de persoon die je als legataris hebt vermeld, nog in leven is op het ogenblik dat je nalatenschap openvalt. Daarom kan het soms interessant zijn om een alternatief in te bouwen en een bepaling toe te voegen voor het geval de begunstigde nog vóór jou overlijdt en je niet meer in staat bent om een nieuw testament op te stellen. Het is fout te denken dat de kinderen van de betrokkene automatisch in de plaats van hun ouder van jou zullen erven.

Het zou kunnen gebeuren dat wat je in je testament dacht aan iemand te geven, door omstandigheden bij je overlijden niet meer tot je bezittingen behoort maar je niet meer in staat bent geweest om een nieuw testament op te stellen. Zo'n situatie kun je voorzien door meteen een alternatief op te nemen voor het geval dat.

Maakte je een foutje bij het schrijven van de tekst? 

• Gebruik vooral geen tekstcorrectiemateriaal (zoals een blancoroller of Tipp-Exvloeistof). 
• De fout gewoon doorhalen en de correcte versie toevoegen kan eventueel voor een kleine wijziging, zoals een adreswijziging, maar vermeld dan zeker in de kantlijn hoeveel woorden je hebt doorstreept en zet er je paraaf naast. 
• Voor een belangrijke wijziging, zoals de naam van de legataris en het bedrag van wat je nalaat, is een nieuw document de enige juiste reflex.

Als je een testamentuitvoerder aanstelt die geen professioneel is, is het aangewezen om ook iets te vermelden over hoe hij voor zijn werk zal worden vergoed. Tot 5 % van de nalatenschap wordt dat niet beschouwd als een legaat.

Vergeet de datum en je handtekening niet.

Je kunt desgewenst "bij mijn volle verstand" toevoegen in de slotformule. Maar weet dat je daarmee niet kunt beletten dat erfgenamen je testament toch aanvechten, bijvoorbeeld op basis van een medisch attest of een getuigenis.

Beperk je bij voorkeur tot één bladzijde. Nummer anders zeker elke bladzijde en vermeld op de laatste hoeveel bladzijden er in totaal zijn.

• Je kunt je testament in bewaring geven aan een persoon of meerdere personen die je 100 % vertrouwt. Mocht je beslissen om het document zelf af te geven en je méér dan één vertrouwenspersoon hebt uitverkoren, dan moet je voor elk van hen een identiek handgeschreven document opstellen. 
  
  
• Je kunt je testament in je banksafe bewaren. Die zal na je overlijden sowieso worden opengemaakt.
  
  
• Je kunt een kopie van je testament opslaan in je digitale kluis op het platform Izimi van Fednot, de Federatie van het Notariaat. Maar ook in dat geval blijft het belangrijk dat je aanduidt waar het origineel zich bevindt, want met die kopie kan men niets aanvangen.
  
  
• Je kunt het document laten inschrijven in de databank CRT (Centraal Register der Testamenten). Je moet het daarvoor in bewaring geven bij een notaris. De inschrijving kost € 25 en soms rekent de notaris zelf een beperkt bedrag aan kosten aan. In die databank komen alleen jouw identiteitsgegevens terecht en die van de notaris die het testament in bewaring heeft. Als je erfgenamen je nalatenschap door een notaris laten afhandelen, zal die hen dan op het bestaan van het testament wijzen. Familieleden of vrienden die weten of vermoeden dat je hen in een testament hebt bevoordeeld maar niet over een origineel exemplaar beschikken, kunnen daarvoor Fednot contacteren (Bergstraat 30-34, 1000 Brussel; crt@fednot.be). De opzoeking in de databank is gratis, maar wordt alleen uitgevoerd als er een uittreksel uit de overlijdensakte wordt voorgelegd (zolang je nog leeft, kan dus niemand langs die weg achterhalen of je een testament hebt opgemaakt). De erfgenamen krijgen dan te horen bij welke notaris ze moeten aankloppen om te weten wat jij in je testament hebt beslist.