Hoe kun je de bankrekeningen van een overledene laten deblokkeren?

Een overlijdensakte opvragen en de nodige documenten verzamelen

Het overlijden van een familielid is een ingrijpende gebeurtenis waar bovendien heel wat formaliteiten bij komen kijken (attesten, de uitvaart enz.). Sommige daarvan moeten ook nog eens snel worden geregeld.

Een deel heeft betrekking op de financiën van de overledene. Voor de nabestaanden rijzen er al gauw enkele praktische vragen: welke informatie moeten ze aan de bank doorgeven, hoe kunnen ze de rekeningen laten deblokkeren, welke mogelijkheden of beperkingen zijn er om geld op te nemen enz.

Het belangrijkste: de overlijdensakte

Eerst en vooral moet het overlijden zo snel mogelijk aangegeven worden. Als het thuis plaatsvindt, moet het overlijden worden vastgesteld door een arts (de huisarts of dokter van wacht). Vindt het overlijden plaats in het ziekenhuis, dan wordt het overlijdensattest daar opgesteld.

Na de vaststelling van het overlijden moet het overlijdensattest worden overgemaakt aan het registratiekantoor van de gemeente waarin de persoon is overleden, dus niet noodzakelijk waar deze woonde. De gemeente zal dan een overlijdensakte uitreiken. Dit officiële document bewijst het overlijden en de identiteit van de overledene en is noodzakelijk om de uitvaart te regelen.

Je kunt schriftelijk een uittreksel of afschrift van de overlijdensakte opvragen bij de gemeente die ze heeft geregistreerd. Bij het ophalen moet je je identiteitskaart voorleggen, evenals de documenten die de identiteit van de overledene en de datum en plaats van het overlijden bevestigen.

Let op: sommige gemeenten leveren de overlijdensakte gratis af, andere rekenen daar € 3 tot € 20 kosten voor aan. Aangezien een kopie niet altijd wordt aanvaard, is het aan te raden om meerdere uittreksels van de akte te vragen. Dat bespaart je heel wat moeite en verplaatsingen achteraf. 

Over de blokkering van de rekeningen van de overledene

De bank(en) inlichten is verplicht

In eerste instantie moet je het overlijden zo snel mogelijk melden aan alle banken waarbij de overledene rekeningen of kluizen had.
Hoe weet je bij welke bank(en) de overledene klant was?

Als je niet weet bij welke bank(en) de overledene klant was, kun je een aanvraag indienen bij Febelfin via het Bankresearch-systeem. Via dit systeem kun je nagaan of iemand "klant is of was bij één of meerdere banken gedurende een periode van 5 jaar voor zijn of haar overlijden". Je kunt de aanvraag versturen per e-mail (bankresearch@febelfin.be) of per post (Bankresearch, Koning Albert II-laan 19, 1210 Brussel). Of je kunt een advocaat of notaris vragen om het voor je uit te zoeken.

Opgelet: Bankresearch is niet gratis. Om je aanvraag te laten behandelen, betaal je € 151,25. Let op hoe je je aanvraag formuleert: Febelfin geeft de vraag of de overledene klant was door aan bepaalde bank(en). Als je aanvraag bijkomende vragen bevat, kan de bank extra kosten aanrekenen om die te behandelen.

Hoe verwittig je de bank bij een overlijden?

Eens je de bank(en) van de overledene kent, moet je ze op de hoogte brengen van het overlijden van hun klant. Dat kan op verschillende manieren:

• Bij sommige banken (BNPPF, CBC, ING, BeoBank enz.) kun je het overlijden online melden.
• Je kunt ook contact opnemen met de bankadviseur van de overledene om de procedure in gang te zetten.
• In plaats daarvan kun je het overlijden ook rechtstreeks melden aan een bankkantoor. Dat zal dan de informatie doorgeven en de procedure intern opstarten. Het kantoor kan de nabestaanden eveneens vertellen welke verdere stappen ze moeten nemen.

Het is ook belangrijk om alle partijen te verwittigen die regelmatig geld op de rekeningen storten. Dit kan de werkgever, het OCMW of een andere instantie zijn. Daarnaast moet je alle contracten opzeggen die automatische betalingen met zich meebrengen, zoals een telefoon- of internetabonnement. De Federale Pensioendienst wordt normaal gezien automatisch (door de gemeente of de bank) op de hoogte gebracht van het overlijden. Als de overledene gepensioneerd was, is het mogelijk dat de Pensioendienst automatisch alle formaliteiten afhandelt. Toch controleer je dat maar beter, want fouten kunnen altijd gebeuren.

Waarom bankrekeningen geblokkeerd worden

Waarom blokkeert de bank niet alleen de rekeningen van de overledene, maar ook van diens echtgeno(o)t(e)? Daar is maar één reden voor: de erfenis. Als iemand overlijdt, rijst natuurlijk meteen de vraag: naar wie gaat de erfenis? Om de erfgenamen te beschermen en haar fiscale verplichtingen te vervullen, blokkeert de bank alle tegoeden op naam van de overledene (zichtrekeningen, spaarrekeningen, effectenrekeningen, kluizen enz.).

Bij een normale procedure worden de tegoeden geblokkeerd totdat duidelijk is wie de erfgenamen van de overledene zijn.

In geval van een buitengewone procedure - wanneer een of meerdere erfgenamen buiten de Europese Economische Ruimte wonen – kan de overheid vragen om de rekeningen en kluizen te blokkeren.

Gevolgen van de blokkering van de rekeningen op de regeling van erfenis

De blokkering van de rekeningen kan problemen opleveren voor de familie. Eerst en vooral voor de echtgeno(o)t(e), die geen toegang meer heeft tot zijn of haar rekeningen. Die zal (waarschijnlijk) niet genoeg cash hebben om alle uitgaven te dekken tot de rekeningen gedeblokkeerd zijn.

Om dit te vermijden, biedt de wetgever wat financiële ademruimte tijdens deze moeilijke periode: de huwelijkspartner of wettelijk samenwonende partner behoudt de toegang tot de rekeningen van de overledene, zij het met aantal beperkingen. Hij of zij mag slechts de helft van het geld op alle rekeningen opnemen tot een bedrag van in totaal € 5 000. Dit geld kan gebruikt worden om dringende uitgaven te betalen na het overlijden (de uitvaart, de huur, de lasten enz.).

Denk altijd aan de regels die hiervoor gelden:

• Als de overledene € 10 000 op rekening A had staan, kan de echtgeno(o)t(e) de helft van dit bedrag opnemen, dus in totaal € 5 000;
• Als de overledene slechts € 5 000 op rekening B had staan, kan de echtgeno(o)t(e) maximaal € 2 500 opnemen;
• Als de overledene meerdere bankrekeningen had, geldt hetzelfde: de echtgeno(o)t(e) kan maximaal de helft van de beschikbare bedragen opnemen en het totale bedrag is beperkt tot € 5 000.

Weet ook dat de opgenomen bedragen worden beschouwd als een voorschot op de erfenis. Als er meer is opgenomen dan is toegestaan, hebben de andere erfgenamen een verhaalsrecht en mogen ze eisen dat deze bedragen worden terugbetaald.

Wees je als langstlevende echtgenoot dus bewust van de financiële sancties bij het overschrijden van die limieten. Besef dat je de andere erfgenamen moeten terugbetalen als je meer uitgeeft dan toegestaan. Als je je niet aan de maxima houdt, heb je bovendien geen mogelijkheid meer om de erfenis te weigeren. Je wordt dan automatisch geacht de erfenis te hebben aanvaard. Als de overledene meer schulden dan bezittingen had, kunnen de schuldeisers dus bij jou komen aankloppen.

Fiscale lijst overmaken aan de Administratie der Registratie

De bank moet een inventaris opmaken van alle activa op naam van de overledene en/of zijn/haar echtgeno(o)t(e). Ze zal deze lijst overmaken aan de Administratie der Registratie vooraleer ze overgaat tot de betaling, de overdracht of de teruggave van de tegoeden aan de erfgenamen.

Deze lijst geeft een overzicht van de tegoeden en effecten van de overledene om 00:00 uur op de dag van overlijden.

De bank zal dit fiscaal document vergelijken met de aangifte van de erfgenamen om na te gaan of er geen sprake is van fouten of fraude.

Hoe de rekeningen laten deblokkeren?

Welke documenten zijn nodig om de tegoeden vrij te geven?

Om de rekeningen te laten deblokkeren, moet je de bank bepaalde documenten bezorgen. Eerst en vooral moet je een attest of een akte van erfopvolging opsturen.

Attest van erfopvolging

Dit attest kun je gratis downloaden op de website van de FOD Financiën via de toepassing MyMinFin. Wacht daar niet te lang mee, want het duurt ongeveer vier weken eer het attest ter beschikking is. De overheidsdienst kun je op eenvoudig verzoek ook een papieren aanvraagformulier bezorgen.

Om de erfenisprocedure te versnellen, kun je de fiscale, niet-fiscale en sociale schulden van de overledene eventueel vooruit betalen.

Als het attest wordt afgeleverd door het kantoor Rechtszekerheid, is het gratis. De aanvrager moet een van de wettelijke erfgenamen van de overledene zijn: ofwel de langstlevende echtgenoot, ofwel een andere wettelijke erfgenaam. De aanvrager moet ook zijn of haar rijksregisternummer en dat van de overledene doorgeven om de aanvraag te kunnen doen.

Het attest is enkel verkrijgbaar als:

• er geen testament, huwelijksovereenkomst met speciale bepalingen of erfovereenkomst bestaat;
• er geen handelingsonbekwame erfgenamen zijn, zoals minderjarigen.

In het andere geval moet je een beroep doen op een notaris.

Vooraleer het kantoor Rechtszekerheid het attest aflevert, onderzoekt het of er nog schulden zijn op naam van de overledene. Als dat het geval is, wordt het kantoor Rechtszekerheid daar binnen 12 werkdagen van op de hoogte gebracht. Daarna stuurt het kantoor het attest naar de erfgenamen en weten zij hoe het zit met eventuele schulden van de overledene.

Er zijn drie mogelijkheden:

• er wordt melding gemaakt van schulden, maar die zijn reeds betaald;
• er zijn geen schulden;
• er zijn schulden en die moeten eerst worden betaald om de rekening(en) te kunnen deblokkeren. Dit is het minst gunstige scenario voor de erfgenamen.

Akte van erfopvolging

Deze akte wordt opgesteld door een notaris. Die mag je vrij kiezen: hiervoor kun je een beroep doen op de onlinegids van Belgische of van Europese notarissen.
Voor een notariële akte van erfopvolging betaal je € 50 registratiekosten plus € 7,50 administratiekosten. Daar komen nog de aktekosten en de notariskosten bovenop: reken op ongeveer € 195.

Om deze akte te verkrijgen, moet je de notaris het volgende bezorgen:

• de overlijdensakte (te verkrijgen zoals eerder uitgelegd);
• het trouwboekje en/of de huwelijksovereenkomst;
• de volledige identiteit van de erfgenamen;
• afhankelijk van het geval een kopie van het testament of de schenking tussen echtgenoten, ofwel moet je de notaris laten weten wie dit bezit.

Dit document informeert de bank over de begunstigden en de verdeling van de tegoeden.

Bijkomende stappen om de rekeningen te deblokkeren en de erfenis te regelen

Bepaling van de erfgenamen en verdeling van de nalatenschap

Na het overlijden kunnen de erfgenamen gratis het Centraal Register van Testamenten (CRT) raadplegen om na te gaan of de overledene een wilsbeschikking had opgesteld. Als dat het geval blijkt, zal de notaris de bezittingen van de overledene verdelen onder de erfgenamen. De notaris kan de erfgenamen ook helpen bij het opstellen van de fiscale aangifte van nalatenschap.

Zodra de bank beschikt over alle informatie die ze nodig heeft, neemt ze contact op met de erfgenamen voor de verdeling van de tegoeden. Vervolgens zal ze hen uitnodigen om alle nodige documenten te ondertekenen. Om de tegoeden van de overledene over te dragen, is het akkoord van alle erfgenamen nodig.

Vrijgave van het geld en afsluiting van de rekeningen

Op basis van de documenten waarover de bank beschikt en de gecontroleerde instructies van de erfgenamen of de notaris, zal de bank de rekeningen vrijgeven. Als er effecten op naam van de overledene staan, zijn de erfgenamen niet verplicht om die te verkopen: ze kunnen ook worden overgedragen.
 
Hoewel dit nog weinig voorkomt, is het mogelijk dat de overledene een bankkluis had. Als dit het geval is, moet de kluis worden geopend in aanwezigheid van alle erfgenamen. Ook de fiscale administratie wordt hierbij uitgenodigd. Om problemen te voorkomen, kun je het best minstens tien dagen van tevoren een afspraak maken. De bank of notaris maakt dan een inventaris op van de inhoud van de kluis. De erfgenamen moeten verklaren of ze al dan niet akkoord gaan met die inventaris.

Maar wat als je de code niet kent of de sleutel niet vindt? Dan schakelt de bank een slotenmaker in (wat niet goedkoop is). De kluis wordt echter onmiddellijk weer gesloten in afwachting van de officiële inventarisatie.

Aangifte van de rekeningen en betaling van eventuele belastingen

Binnen vier maanden na het overlijden moet je een aangifte van nalatenschap indienen. Op basis daarvan berekent de fiscale administratie de successierechten, wat in feite een belasting is. In principe moeten de successierechten betaald worden binnen twee maanden na de verzending van het aanslagbiljet. Dit wordt meestal binnen drie maanden na het indienen van de aangifte van nalatenschap verzonden. In totaal heb je dus tot vijf maanden de tijd.

Pas op: in Wallonië gelden andere regels. Daar moeten de successierechten worden betaald binnen twee maanden na de deadline voor de indiening van de aangifte van nalatenschap.

De erfgenamen moeten dus een fiscale aangifte van nalatenschap opstellen. Daarnaast moeten ze ook een belastingaangifte indienen voor de inkomsten van de overledene in het jaar van het overlijden en het jaar daarna. Naargelang ze belastingen moeten betalen of terugkrijgen, worden die afgetrokken van of opgeteld bij het actief van de nalatenschap.

Heeft de overledene schulden?

Uitstaande schulden (een lening, een rekening in het rood …) verdwijnen niet wanneer de persoon overlijdt. Ze maken deel uit van de nalatenschap en worden dus doorgegeven aan de erfgenamen. Daarom worden ze ook opgenomen in het attest van erfopvolging.

Voor elk uitstaand krediet moet de bank een attest opsturen met een overzicht van alle lopende leningen die geopend zijn op naam van de overledene.

Wat als er minder op de rekeningen staat dan het bedrag van de dossierkosten?

In principe zal de bank de erfgenamen niet met extra schulden opzadelen. Omgekeerd zullen de erfgenamen ook niets krijgen van de bank. Banken verkiezen om de nalatenschapskosten te beperken (zelfs als ze dan maar een deel krijgen) indien de tegoeden op de rekeningen ontoereikend zijn.

Meer info over het deblokkeren van de rekeningen

Bankkosten

Jammer genoeg brengen de stappen die de bank onderneemt bij de afhandeling van een nalatenschap, kosten met zich mee. De bank moet immers een aantal taken uitvoeren die buiten haar "gewone opdrachten" vallen (een lijst van de activa opstellen, communiceren met de fiscus, de documenten van de nalatenschap doornemen enz.). Let dus op wat je de bank vraagt: sommige verzoeken kunnen onvoorziene kosten met zich meebrengen (bijvoorbeeld opzoekingskosten).

Houd er ook rekening meer dat nalatenschapskosten jaarlijks worden gefactureerd. Verschillende banken zullen dan ook een nieuwe factuur sturen als de afhandeling van de erfenis gespreid is over meer dan een jaar.

Kijk dus uit, laat de procedures niet te lang aanslepen en vraag een kostenraming vóór elk verzoek aan de bank of de notaris. Zo heb je een idee van het uiteindelijke kostenplaatje. En zo kun je een onderscheid maken tussen de bedragen die van de nalatenschap worden afgehouden en de bedragen die je rechtstreeks moet betalen.
Weet dat de meeste banken (bv. bpost, Crelan, Beobank …) geen dossierkosten aanrekenen voor minderjarigen.

De bank zal echter wel een vast jaarlijks bedrag aanrekenen voor elk dossier. De tarieven daarvan vind je de tabel hier:

Rechtsmiddelen en professionele bijstand

Moeilijkheden bij de verdeling van de nalatenschap

Die doen zich vooral voor wanneer er erfgenamen zijn waarmee de overledene geen contact meer had. De belastingdienst zal daar dan contact mee opnemen. Als ze niet reageren, zal de fiscus zelf de erfbelasting berekenen en door een deurwaarder aan hen laten bezorgen.

Soms kunnen er ook erfgenamen dwarsliggen en niet instemmen met de verdeling, waardoor ze de procedure langer rekken.

Als je een gelijkaardig probleem hebt met een andere erfgenaam, moet je deze voor de rechtbank dagen in het kader van een procedure van gerechtelijke vereffening-verdeling. Alle erfgenamen moeten aan die procedure deelnemen. Indien een van de erfgenamen in beroep gaat of de zaak doorverwezen wordt naar het Hof van Cassatie, kan dit jaren aanslepen.

De rekeningen leegmaken voor het overlijden: slecht idee

Vanwege de complexiteit en de kosten van de procedure om de rekeningen te deblokkeren, zijn bepaalde familieleden (die bijvoorbeeld toegang hebben tot de rekeningen van hun ouders) soms geneigd om het geld van de lopende rekening te halen wanneer de rekeninghouder op sterven ligt.

Natuurlijk is het helemaal niet aan te raden om de rekeningen leeg te halen voor het overlijden. De fiscus zal je waarschijnlijk verdenken van een poging om een deel van de successierechten te ontlopen. Ook als je geld van de rekening haalt vooraleer je de bank op de hoogte hebt gebracht van het overlijden, kun je boven op de successierechten een boete van de bank krijgen.

Het is dus belangrijk om van de bezittingen van het familielid in kwestie af te blijven en de procedure te volgen. Sommige opties lijken op korte termijn misschien eenvoudiger, maar uiteindelijk kunnen ze je zuur opbreken.

Besluit

Vermijd problemen en informeer je op voorhand, zodat je het nodige kunt doen en kunt anticiperen op de blokkering van de rekeningen in geval van overlijden.
Aarzel niet om de tarieven van verschillende banken te vergelijken in functie van de prijs en kwaliteit/kwantiteit van de aangeboden diensten.

Onderschat ook niet hoeveel documenten je stuk voor stuk moet opvragen en doorgeven: de overlijdensakte, de akte van erfopvolging, de organisatie en verdeling van de nalatenschap enz. Plan dus vooruit. Zo houd je in moeilijke tijden je dierbaarste bondgenoot aan je zijde: de tijd.