De toekomst van RSV: nieuwe vaccins en hun effectiviteit
Wat is het respiratoir syncytieel virus (RSV)?
Het respiratoir syncytieel virus (RSV) veroorzaakt een veelvoorkomende en besmettelijke infectie van de (bovenste) luchtwegen. De infectie is seizoensgebonden en komt voor van begin oktober tot eind maart, met een piek in de winter.
Hoe verspreidt RSV zich?
RSV verspreidt zich via de lucht door te hoesten, te niezen, via speeksel of snuiten van de neus. De besmetting kan plaatsvinden door contact met een besmet persoon of besmette oppervlakken.
Wat zijn de symptomen?
Bij de meeste volwassenen en kinderen blijven de symptomen beperkt tot die van een gewone verkoudheid (verstopte neus, loopneus, droge hoest, niezen, lichte koorts, keelpijn). De infectie verdwijnt dan vanzelf, zonder specifieke behandeling, na 2 tot 8 dagen.
Je kunt de symptomen verlichten door je neusholtes vrij te maken, jezelf goed te hydrateren, kamers te ventileren, een luchtbevochtiger te gebruiken en blootstelling aan tabaksrook te vermijden. Je kunt ook geneesmiddelen gebruiken die de luchtwegen verwijden of kinesitherapie volgen om slijm te verwijderen.
Bij kwetsbare personen kan de infectie verergeren en leiden tot ademhalingsproblemen (versnelde, moeilijke, oppervlakkige of piepende ademhaling) en een stevige hoest. Bij kinderen kunnen ook andere symptomen optreden, zoals een oorontsteking, uitdroging en zelfs verminderde eetlust.
Wie loopt er risico?
Er zijn verschillende risicogroepen, waaronder premature baby's en zuigelingen jonger dan 2 jaar (maar vooral jonger dan zes maanden), ouderen en personen met gezondheidsproblemen (longen, hart, verminderde immuniteit, enz.). Bij deze mensen kan RSV zich verspreiden naar de onderste luchtwegen (luchtpijp, bronchioli, longblaasjes ...) en acute complicaties veroorzaken (bronchiolitis of zelfs longontsteking).
De acute infecties treffen meestal jonge kinderen. In 25 % tot 40 % van de gevallen ontwikkelen kinderen met RSV bronchiolitis, een infectie van de kleine luchtwegen die ernstige gevolgen kan hebben voor de jonge patiënten. Tussen de 1 % en 3 % van de kinderen met RSV moet in het ziekenhuis worden opgenomen. De ziekte is in een klein aantal gevallen fataal: na malaria is RSV wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak bij zuigelingen, met 100 000 sterfgevallen per jaar.
Bij ouderen en mensen met gezondheidsproblemen kan RSV acute ademhalingsaandoeningen, griepachtige symptomen of een longontsteking veroorzaken. In Europa worden jaarlijks 250 000 personen ouder dan 65 jaar met RSV in het ziekenhuis opgenomen en 17 000 van hen overlijden.
De eerste vaccins tegen RSV komen op de markt
Tientallen jaren onderzoek leidden tot de eerste vaccins tegen RSV
De coronapandemie heeft de vorige jaren de verspreiding van RSV tegengehouden. Maar daardoor is ook onze immuniteit niet ontwikkeld waardoor we kwetsbaarder uit de lockdown kwamen. Tijdens de winter van 2022-2023 maakte RSV samen met de griep en COVID-19 deel uit van een drievoudige epidemie. Dat heeft bijgedragen aan de overbevolking van ziekenhuizen.
Deze situatie heeft de zoektocht naar een RSV-vaccin gestimuleerd, of beter gezegd, de race tussen de farmaceutische reuzen. Een vaccin op de markt brengen zou zeer lucratief kunnen zijn: de markt zou tegen 2030 bijna tien miljard dollar waard kunnen zijn.
Het onderzoek, dat in de jaren 1960 werd gestart, begint nu zijn vruchten af te werpen en twee producten zouden deze herfst op de markt komen.
Het vaccin van GSK
Eind april 2023 bracht het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) een positief advies uit over Arexvy. Dit is het allereerste RSV-vaccin voor 60-plussers, ontwikkeld door GSK. GSK wil het vaccin dit najaar in België op de markt brengen, zodat 60-plussers voor de winter van 2023-2024 kunnen worden gevaccineerd.
Het vaccin van Pfizer
Eind juli 2023 bracht de EMA een positief advies uit over Abrysvo. Dit vaccin is ontwikkeld door Pfizer en is niet alleen bedoeld voor zuigelingen vanaf de geboorte tot zes maanden (zwangere vrouwen krijgen het vaccin geïnjecteerd), maar ook voor 60-plussers.
Beide vaccins verkleinen de kans dat RSV-besmetting leidt tot (ernstige) aandoeningen van de lage luchtwegen. Ze zijn door de EMA goedgekeurd via een versnelde procedure, omdat dit beschouwd wordt als van groot belang voor de volksgezondheid. De Hoge Gezondheidsraad zal op haar beurt advies moeten geven over de risicogroepen voor wie het vaccin nuttig kan zijn en de eventuele terugbetaling.
Moet ik me laten vaccineren tegen RSV? Jouw meest gestelde vragen
Moeten kinderen tegen RSV worden gevaccineerd?
Het vaccin van Pfizer is een vaccin voor kinderen, maar het moet aan zwangere vrouwen worden toegediend tegen het einde van hun zwangerschap. Deze vaccins zorgen ervoor dat antilichamen via de placenta worden doorgegeven, zodat baby's vanaf de geboorte beschermd zijn tegen de besmettelijke ziekte. Dat kennen we bijvoorbeeld al van het kinkhoestvaccin.
Hoe doeltreffend zijn vaccins tegen RSV?
Tijdens klinische tests resulteerde injectie met het vaccin van GSK in een lager risico (83 % lager) op een aandoening van de onderste luchtwegen bij mensen ouder dan 60 jaar. Het vaccin was 94 % effectief in het voorkomen van ernstige vormen.
Het vaccin van Pfizer werd getest bij twee groepen. Bij zwangere vrouwen (24 tot 36 weken) bleek het vaccin doeltreffend tegen ernstige vormen van infectie van de onderste luchtwegen bij baby's opgelopen in de 180 dagen na de geboorte. Het risico daalde met 82 % tijdens de eerste drie maanden bij zuigelingen en met 69 % bij kinderen van zes maanden.
Door de ernstige vormen te elimineren, was de doeltreffendheid 50 %. Weet dat dit slechts relatieve percentages zijn. Het absolute risico op ernstige RSV-infectie is laag voor deze categorie patiënten. Er moeten ongeveer 80 zwangere vrouwen worden gevaccineerd om één geval van acute RSV te voorkomen.
Voor de leeftijdsgroep 60-69 jaar is aangetoond dat het vaccin van Pfizer tot 67 % beschermt tegen RSV-gerelateerde aandoeningen van de onderste luchtwegen.
Wat zijn de mogelijke bijwerkingen?
Over het algemeen werd het vaccin van GSK goed verdragen door patiënten, met milde bijwerkingen: pijn op de plaats van de injectie, vermoeidheid, spierpijn en hoofdpijn.
Bij het vaccin van Pfizer ervoeren zwangere vrouwen ook pijn op de injectieplaats, spierpijn en hoofdpijn. Bij 60-plussers was pijn op de injectieplaats de meest voorkomende bijwerking.
Is het preventieve geneesmiddel tegen RSV doeltreffend?
Een geneesmiddel dat onder de naam Synagis op de markt wordt gebracht, moet RSV-gerelateerde complicaties preventief beperken. Het is bedoeld voor zuigelingen, die een hoog risico lopen om acute vormen van het virus te ontwikkelen, om de risico's te beperken als ze eraan worden blootgesteld. Het is een monoklonaal antilichaam (het voorziet het lichaam van antilichamen), en geen vaccin (het leert het lichaam om antilichamen aan te maken).
Het blijft echter slechts een maand in het lichaam. Daarom worden er tijdens het RSV-seizoen maandelijks injecties gegeven. Dit is een belastende en dure procedure. Daarom is het voorbehouden aan baby’s met een hoog risico, zoals premature baby's en kinderen jonger dan twee jaar met hart- of longaandoeningen of met een verzwakt immuunsysteem. Vijf injecties per seizoen worden vergoed.
Een tweede geneesmiddel, Beyfortus, werd eind 2022 goedgekeurd door de Europese Unie. Het bevindt zich echter nog in de klinische testfase. Het wordt nog niet op grote schaal gebruikt, maar heeft als voordeel dat er minder injecties nodig zijn.
Hoe kun je een RSV-infectie voorkomen?
Preventie is essentieel, vooral voor mensen met een hoog risico. Om de verspreiding van het virus efficiënt te beperken, moet je een goede hygiëne in acht nemen: was regelmatig je handen,scherm je neus en mond af bij hoesten of niezen, gebruik wegwerpzakdoekjes, vermijd nauw contact met een besmet persoon en hou je omgeving proper en gedesinfecteerd.