Alles over RSV, vaccins en medicatie: effectiviteit, risico's en bescherming

Wat is het respiratoir syncytieel virus (RSV)?

Het respiratoir syncytieel virus (RSV) veroorzaakt een veelvoorkomende en besmettelijke infectie van de (bovenste) luchtwegen. De infectie is seizoensgebonden en komt voor van begin oktober tot eind maart, met een piek in de winter.

Hoe verspreidt RSV zich?

RSV verspreidt zich via de lucht door te hoesten, te niezen, via speeksel of snuiten van de neus. De besmetting kan plaatsvinden door contact met een besmet persoon of besmette oppervlakken.

RSV in neusslijmdruppels blijft ongeveer 6 tot 12 uur besmettelijk op vaste oppervlakken bij kamertemperatuur. Op kleding, weefsels of handen wordt het virus sneller geïnactiveerd, meestal in minder dan een uur.

Terug naar boven

Wat zijn de symptomen?

Bij de meeste volwassenen en kinderen blijven de symptomen beperkt tot die van een gewone verkoudheid (verstopte neus, loopneus, droge hoest, niezen, lichte koorts, keelpijn). De infectie verdwijnt dan vanzelf, zonder specifieke behandeling, na 2 tot 8 dagen.

Je kunt de symptomen verlichten door je neusholtes vrij te maken, jezelf goed te hydrateren, kamers te ventileren, een luchtbevochtiger te gebruiken en blootstelling aan tabaksrook te vermijden. Je kunt ook geneesmiddelen gebruiken die de luchtwegen verwijden of kinesitherapie volgen om slijm te verwijderen. 

Bij kwetsbare personen kan de infectie verergeren en leiden tot ademhalingsproblemen (versnelde, moeilijke, oppervlakkige of piepende ademhaling) en een stevige hoest. Bij kinderen kunnen ook andere symptomen optreden, zoals een oorontsteking, uitdroging en zelfs verminderde eetlust.

Terug naar boven

Wie loopt risico op RSV?

Er zijn verschillende risicogroepen, waaronder premature baby's en zuigelingen jonger dan 2 jaar (maar vooral jonger dan zes maanden), ouderen en personen met gezondheidsproblemen (long- en, hartaandoeningen, chronische nierziekte, diabetes, obesitas, verminderde immuniteit, enz.). Bij deze mensen kan RSV zich verspreiden naar de onderste luchtwegen (luchtpijp, bronchioli, longblaasjes ...) en acute complicaties veroorzaken (bronchiolitis of zelfs longontsteking). 

Kinderen en baby's

Acute infecties treffen meestal jonge kinderen. In België krijgen elk jaar ongeveer 14.500 kinderen jonger dan 5 jaar RSV. Tussen de 3 200 en 3 600 kinderen moeten worden opgenomen in het ziekenhuis. De meeste kinderen krijgen hun eerste RSV-infectie in het eerste levensjaar en bijna alle kinderen hebben RSV gehad tegen de tijd dat ze twee jaar oud zijn.

De helft van de infecties en driekwart van de ziekenhuisopnames betreft kinderen jonger dan 2 jaar. Zo ontwikkelt 85% van de kinderen jonger dan 1 jaar die door RSV in het ziekenhuis worden opgenomen, later bronchiolitis: een infectie van de kleinste luchtwegen die ernstige gevolgen kan hebben voor jonge patiënten. Voor kinderen van 1 tot 5 jaar is dit percentage 31%. In deze leeftijdsgroep zijn de meest voorkomende complicaties een longontsteking (51%) en astma (60%).

Bovendien komen herinfecties vaak voor, voor sommigen zelfs jaarlijks. Tijdens de kindertijd is een herinfectie doorgaans minder ernstig dan de eerste infectie en blijft dit beperkt tot een infectie van de bovenste luchtwegen.

De ziekte is in een klein aantal gevallen fataal: na malaria is RSV wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak bij zuigelingen, met 100 000 sterfgevallen per jaar.

Ouderen 

Bij ouderen en mensen met gezondheidsproblemen kan RSV acute ademhalingsaandoeningen, griepachtige symptomen of een longontsteking veroorzaken. RSV kan ook bestaande aandoeningen verergeren. In Europa worden jaarlijks 250 000 personen ouder dan 65 jaar met RSV in het ziekenhuis opgenomen en 17 000 van hen overlijden.

Terug naar boven

De eerste vaccins tegen RSV op de markt

De coronapandemie heeft de vorige jaren de verspreiding van RSV tegengehouden. Maar daardoor is ook onze immuniteit niet ontwikkeld waardoor we kwetsbaarder uit de lockdown kwamen. Tijdens de winter van 2022-2023 maakte RSV samen met de griep en COVID-19 deel uit van een drievoudige epidemie. Dat heeft bijgedragen aan de overbevolking van ziekenhuizen.

Deze situatie heeft de zoektocht naar een RSV-vaccin gestimuleerd, of beter gezegd, de race tussen de farmaceutische reuzen. Een vaccin op de markt brengen zou zeer lucratief kunnen zijn: de markt zou tegen 2030 bijna tien miljard dollar waard kunnen zijn.

Het onderzoek, dat in de jaren 1960 werd gestart, begint nu zijn vruchten af te werpen en twee producten zijn sinds de herfst van 2023 beschikbaar. Een derde, ontwikkeld door Moderna, zou binnenkort ook op de markt kunnen komen.

Het vaccin van GSK

Eind april 2023 bracht het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) een positief advies uit over Arexvy. Dit is het allereerste RSV-vaccin voor 60-plussers, ontwikkeld door GSK. Het vaccin is sinds halverwege augustus 2023 verkrijgbaar.

Hoeveel kost Arexvy?

Het vaccin van GSK kost ongeveer € 200, maar er is een gedeeltelijke terugbetaling voor bepaalde mensen ouder dan 65 jaar. Als je hiervoor in aanmerking komt, hoef je slechts € 12,50 te betalen (of € 8,50 als je onder verhoogde tegemoetkoming valt).

Of je in aanmerking komt voor terugbetaling hangt af van je gezondheidstoestand of je verblijf in een zorginstelling. De voorwaarden voor terugbetaling zijn niet helemaal identiek aan die voor groepen waarvoor vaccinatie wordt aanbevolen.

Het vaccin van Pfizer

Eind juli 2023 bracht de EMA een positief advies uit over Abrysvo. Dit vaccin is ontwikkeld door Pfizer en is niet alleen bedoeld voor zuigelingen vanaf de geboorte tot zes maanden (zwangere vrouwen krijgen het vaccin geïnjecteerd), maar ook voor 60-plussers. Het is sinds januari 2024 verkrijgbaar in België.

Beide vaccins verkleinen de kans dat RSV-besmetting leidt tot (ernstige) aandoeningen van de lage luchtwegen. Ze zijn door de EMA goedgekeurd via een versnelde procedure, omdat dit beschouwd wordt als van groot belang voor de volksgezondheid. 

Kostprijs Abrysvo

Het vaccin Abrysvo is duur: het kost ongeveer € 183. Sinds 1 januari 2025 komt dit Pfizer-vaccin in aanmerking voor terugbetaling door de verplichte ziekteverzekering (Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering, RIZIV), mits je voldoet aan deze criteria:

• Je bent zwanger en je zult naar verwachting bevallen in het RSV-seizoen, meestal van september tot en met maart.
• Als rechthebbende krijg je een enkele dosis per zwangerschap toegediend tussen de 28e en 36e week van je zwangerschap.
• Voor de terugbetaling moet je een aanvraagformulier laten invullen door je arts en dit bezorgen aan de adviserend arts.

Voldoe je niet aan de voorwaarden om een terugbetaling te krijgen, dan moet je voorlopig het volledige bedrag zelf betalen.

Abrysvo wordt niet gratis aangeboden door de Vlaamse overheid. Vlaanderen zal dit herbekijken, maar pas in 2026-2027, omdat het eerst meer gegevens wil over de effecten en kostenefficiëntie van dit vaccin.

De aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad

De Hoge Gezondheidsraad heeft op haar beurt advies gegeven over de risicogroepen voor wie het vaccin nuttig kan zijn. Volgens de Raad zijn de gegevens over de werkzaamheid van de vaccins vrij beperkt, vooral tegen ernstige vormen van de ziekte en bij de meest kwetsbare patiënten.

Gezien het bekende gevaar van RSV-infectie bij risicopersonen en bij gebrek aan een doeltreffende antivirale behandeling, is de Raad niettemin van mening dat het RSV-vaccin op individuele basis kan worden aangeboden aan patiënten van 60 jaar en ouder die ook minstens één risicofactor voor ernstige RSV-ziekte vertonen. Met risicofactoren bedoelt de Raad:

• Chronische luchtwegaandoeningen;
• Chronische hartaandoeningen;
• Chronische nierziekten;
• Diabetes;
• Ernstige obesitas (BMI van 40 of hoger);
• Verzwakt immuunsysteem;
• Actieve rokers;
• Mensen die al een beroerte hebben gehad;
• Personen die in een instelling verblijven (ziekenhuis, centrum, etc.).

De prik kan best in september of oktober gezet worden. Een voorschrift is nodig en (momenteel) is er geen terugbetaling. Bij gebrek aan informatie over de duur van de bescherming die het vaccin biedt, kan er nog geen advies gegeven worden over hervaccinatie voor de volgende jaren. Er kan op dit moment ook geen advies gegeven worden over welk vaccin beter is. Aan gezonde 60-plussers wordt een RSV-vaccin niet aanbevolen. 

De Hoge Gezondheidsraad beveelt het gebruik aan van onderstaande twee mogelijkheden om baby’s te beschermen tegen RSV:

1. een vaccin dat tijdens de zwangerschap wordt toegediend aan de zwangere vrouw (Abrysvo, zie ‘Het vaccin van Pfizer’);
2. en het monoklonaal antilichaam nirsevimab (Beyfortus) dat aan het kind wordt toegediend.

Over welke optie de beste is, spreekt de Raad zich niet uit.

Moderna-vaccin in ontwikkeling

Moderna werkt ook aan een vaccin tegen RSV. Dit vaccin, genaamd mResvia, is een mRNA-vaccin.

In juni 2024 heeft het Comité voor geneesmiddelen voor menselijk gebruik van de EMA aanbevolen om een handelsvergunning voor dit product in Europa goed te keuren. Dit advies was gebaseerd op gerandomiseerde fase 2- en fase 3-klinische onderzoeken waarin de effectiviteit van het vaccin werd getest in vergelijking met een placebo. De resultaten toonden aan dat het vaccin effectief was in het voorkomen van infecties van de lagere luchtwegen bij personen ouder dan 60 jaar.

Dit is het eerste mRNA-vaccin gericht op een pathogeen dat een positief advies van het Comité heeft ontvangen sinds het vaccin tegen Covid-19.

Terug naar boven

Preventieve geneesmiddel Beyfortus tegen RSV

Het monoklonaal antilichaam Beyfortus voorziet het lichaam van antilichamen en is dus geen vaccin (een vaccin leert het lichaam om zelf antilichamen aan te maken).

Kostprijs Beyfortus

Het medicijn Beyfortus is erg duur: de officiële prijs is € 777 per dosis. Gelukkig hoeven ouders dit niet volledig zelf te betalen. 

Het RIZIV betaalt een groot deel terug, maar alleen onder bepaalde voorwaarden en na goedkeuring van je ziekenfonds. Als ouder betaal je dan slechts 12,1 euro, of 8 euro als je recht hebt op een verhoogde tegemoetkoming.

Volgens berekeningen zou het behandelen van gezonde, à terme baby’s ongeveer 80 miljoen euro per jaar kosten. Een deskundige van het RIZIV stelt zich vragen of deze aanpak wel een goede manier van werken is omdat de terugbetaling voor gezonde baby's aan die hoge prijs niet kostenefficiënt is.

Bij zo’n hoge prijzen bieden firma’s daarom vaak een korting aan en wordt een tijdelijke terugbetalingsregeling afgesproken waarbij de échte prijs echter niet openbaar wordt gemaakt. De precieze kosten voor de ziekteverzekering blijven geheim.

Kortom: ouders betalen een klein bedrag voor het medicijn dankzij de tussenkomst van het RIZIV, maar de werkelijke kosten voor de ziekteverzekering blijven onbekend door afspraken in het geheime contract tussen het RIZIV en de fabrikant. Terug naar boven

Efficiënte en transparante oplossingen voor RSV-Immunisatie in België

De aanpak rond RSV-immunisatie in België is niet ideaal. Er zijn twee manieren om baby's te beschermen tegen RSV waarbij het medicijn Beyfortus waarschijnlijk veel duurder is voor de ziekteverzekering dan het vaccin Abrysvo. De prijs die we als maatschappij betalen voor RSV-immunisatie blijft gedeeltelijk geheim.

Een efficiëntere aanpak zou zijn geweest om beide middelen samen te beoordelen en over de terugbetaling te beslissen. Door de kosten en baten van zowel het medicijn als het vaccin in één evaluatie te bekijken, hadden mogelijk kosten kunnen worden vermeden. 

Terug naar boven

Moet ik me laten vaccineren tegen RSV? Jouw meest gestelde vragen

Moeten kinderen tegen RSV worden gevaccineerd?

Het vaccin van Pfizer is een vaccin voor kinderen, maar het moet aan zwangere vrouwen worden toegediend tegen het einde van hun zwangerschap. Deze vaccins zorgen ervoor dat antilichamen via de placenta worden doorgegeven, zodat baby's vanaf de geboorte beschermd zijn tegen de besmettelijke ziekte. Dat kennen we bijvoorbeeld al van het kinkhoestvaccin.

Hoe doeltreffend zijn vaccins tegen RSV?

Tijdens klinische tests resulteerde injectie met het vaccin van GSK in een lager risico (83 % lager) op een aandoening van de onderste luchtwegen bij mensen ouder dan 60 jaar. Het vaccin was 94 % effectief in het voorkomen van ernstige vormen.

Het vaccin van Pfizer werd getest bij twee groepen. Bij zwangere vrouwen (24 tot 36 weken) bleek het vaccin doeltreffend tegen ernstige vormen van infectie van de onderste luchtwegen bij baby's opgelopen in de 180 dagen na de geboorte. Het risico daalde met 82 % tijdens de eerste drie maanden bij zuigelingen en met 69 % bij kinderen van zes maanden.

Door de ernstige vormen te elimineren, was de doeltreffendheid 50 %. Weet dat dit slechts relatieve percentages zijn. Het absolute risico op ernstige RSV-infectie is laag voor deze categorie patiënten. Er moeten ongeveer 80 zwangere vrouwen worden gevaccineerd om één geval van acute RSV te voorkomen.

Voor de leeftijdsgroep 60-69 jaar is aangetoond dat het vaccin van Pfizer tot 67 % beschermt tegen RSV-gerelateerde aandoeningen van de onderste luchtwegen. 

Wat zijn de mogelijke bijwerkingen?

Over het algemeen werd het vaccin van GSK goed verdragen door patiënten, met milde bijwerkingen: pijn op de plaats van de injectie, vermoeidheid, spierpijn en hoofdpijn.

Bij het vaccin van Pfizer ervoeren zwangere vrouwen ook pijn op de injectieplaats, spierpijn en hoofdpijn. Bij 60-plussers was pijn op de injectieplaats de meest voorkomende bijwerking.

Is het preventieve geneesmiddel tegen RSV doeltreffend?

Een geneesmiddel dat onder de naam Synagis op de markt wordt gebracht, moet RSV-gerelateerde complicaties preventief beperken. Het is een monoklonaal antilichaam bedoeld voor zuigelingen, die een hoog risico lopen om acute vormen van het virus te ontwikkelen, om de risico's te beperken als ze eraan worden blootgesteld.

Het blijft echter slechts een maand in het lichaam. Daarom worden er tijdens het RSV-seizoen maandelijks injecties gegeven. Dit is een belastende en dure procedure. Daarom is het voorbehouden aan baby’s met een hoog risico, zoals premature baby's en kinderen jonger dan twee jaar met hart- of longaandoeningen of met een verzwakt immuunsysteem. Vijf injecties per seizoen worden vergoed.

Een tweede geneesmiddel, Beyfortus, zie ‘Preventieve geneesmiddel Beyfortus tegen RSV’, werd eind 2022 goedgekeurd door de Europese Unie. Het bevindt zich echter nog in de klinische testfase. Het wordt nog niet op grote schaal gebruikt, maar heeft als voordeel dat er minder injecties nodig zijn.

Hoe kun je een RSV-infectie voorkomen?

Preventie is essentieel, vooral voor mensen met een hoog risico. Om de verspreiding van het virus efficiënt te beperken, moet je een goede hygiëne in acht nemen: was regelmatig je handen,scherm je neus en mond af bij hoesten of niezen, gebruik wegwerpzakdoekjes, vermijd nauw contact met een besmet persoon en hou je omgeving proper en gedesinfecteerd.

Bestaat er een behandeling voor mensen die besmet zijn met RSV?

Ondanks dat er al lang onderzoek wordt gedaan, is er momenteel geen medicijn om mensen met RSV te genezen. Je lichaam zal de infectie binnen 10 dagen zelf bestrijden door het aanmaken van antistoffen. De meeste RSV-infecties vereisen geen specifieke behandeling.

Om bepaalde symptomen van RSV te verlichten, kun je wel denken aan: je neus snuiten, veel drinken, de kamers ventileren, een luchtbevochtiger gebruiken, niet roken of jezelf niet blootstellen aan tabaksrook, aerosolen gebruiken, enzovoort.

Een ziekenhuisopname is alleen nodig bij een ernstige infectie. Dit is bv. het geval als RSV bij een baby benauwdheid en/of voedingsproblemen veroorzaakt. Ziekenhuisopname moet dan helpen bij het beheersen van de vochtbalans en het waarborgen van een adequate zuurstoftoevoer.

Er is geen overtuigend bewijs voor de effectiviteit van een behandeling met corticosteroïden, immunoglobulinen of antivirale middelen. Secundaire bacteriële infecties komen vaker voor bij ernstige RSV-infecties, vooral bij patiënten die beademd worden. Antibiotica worden alleen aanbevolen bij een bewezen bacteriële infectie.

Terug naar boven

Conclusie: hoe zit het met de nieuwe vaccins tegen RSV?

Respiratoir syncytieel virus (RSV) is wereldwijd een echt probleem voor de volksgezondheid. Tot nu toe was er nog geen enkel vaccin beschikbaar. De goedkeuring van nieuwe vaccins is daarom een grote stap in de goede richting. Terug naar boven