Sojaproducten: consumeer met mate
Producten met soja zijn zeer populair. Steeds vaker kopen we ze als alternatief voor vleesproducten of andere dierlijke producten zoals melk, yoghurt, zuiveldesserts of roomijs. Om nog maar te zwijgen van personen met lactose-intolerantie, dia amper nog zonder kunnen.
Qua voedingswaarde heeft soja als voordeel over een hoog eiwitgehalte en een gunstig vetzuurgehalte te beschikken. Toch zijn er een aantal risico’s aan verbonden, namelijk het feit dat sommige sojaproducten isoflavonen bevatten.
Isoflavonen zijn plantaardige stoffen (van de familie van de fyto-oestrogenen) die veel overeenkomsten kennen met de oestrogenen (vrouwelijke hormonen die een groot deel van de menstruatiecyclus regelen). Deze kunnen zich aan de receptoren bevestigen van het oestradiol (een natuurlijk oestrogeen dat door de eierstokken wordt geproduceerd). Deze receptoren vinden we terug in verschillende weefsels zoals de borsten, de baarmoeder, de botten of het spijsverteringsstelsel. Hierdoor kunnen isoflavonen een hormoonontregelende werking hebben en in bepaalde gevallen kunnen ze zelfs ongezond zijn.
Mogelijke risico’s
- Hormonale stoornissen en voortplantingsproblemen op volwassen leeftijd.
- Een verstoorde menstruatiecyclus.
- Een verhoogd risico op borstkanker bij vrouwen die er al eerder door werden getroffen, alsook bij patiënten die erfelijk belast zijn.
- Aantasting van de mannelijke vruchtbaarheid.
- Een contra-indicatie in het geval van premature kinderen en in het geval van kinderen met aangeboren hypothyreoïdie als gevolg van mogelijke interferentie met de behandelingen.
- Cumulatieve endocriene verstoringen.
Mogelijke voordelen
- Zwakkere symptomen van de menopauze (opvliegers en botdichtheid).
- Een lager risico op hart- en vaatziekten bij vrouwen in de menopauze.
- Preventie van het metabool syndroom, alsook van obesitas en van diabetes type 2.
- Preventie en behandeling van bepaalde borstkankers, maar enkel indien er voordien nog geen borstkanker werd vastgesteld of wanneer er geen antecedenten van borstkanker zijn.
- Preventie van andere vormen van kanker, zoals baarmoederkanker en prostaatkanker.
Blootstelling aan isoflavonen kent dus heel wat mogelijke gezondheidsgevolgen, zowel goede als slechte. Er bestaat dan ook geen eenduidig antwoord op de vraag of isoflavonen al dan niet goed zijn. Dit kan bijvoorbeeld afhangen van de leeftijd, de ingenomen hoeveelheid, de algemene gezondheidstoestand, het geslacht, de aan- of afwezigheid van bepaalde darmflora enz.
In beide gevallen dienen de gezondheidseffecten verder onderzocht te worden. Bij twijfel spring je dus best voorzichtig om met de consumptie van sojaproducten.
Niet alle producten op basis van soja worden geviseerd.
Koekjes, snoep en gebak met sojalecithine vormen geen probleem, net zoals plantaardige margarines. Deze bevatten namelijk geen isoflavonen.
Vloeistoffen en waterrijke producten met veel water daarentegen bevatten over het algemeen wél veel isoflavonen. We denken daarbij bijvoorbeeld aan:
- sojadrinks
- sojayoghurt
- soja-ijs
- vleesvervangers op basis van soja: tofu, tempeh, enz.
Let op voor ‘verborgen’ soja
Er bestaan ook ‘niet-vegetarische’ of ‘niet-veganistische’ producten die bereid zijn met soja. Zo vonden we soja in een bolognesesaus met rundvlees die we onderzochten. Voor fabrikanten is soja een zeer dankbaar ingrediënt omdat het een goedkope bron aan eiwitten is. Lees dus goed het etiket om te weten of je een product met ‘verborgen’ soja in handen hebt. Het isoflavonengehalte kan namelijk verschillen van het ene product of recept tot het andere.
De risico’s zijn niet voor iedereen even groot. Bepaalde personen zouden meer risico lopen dan andere.
- Kinderen onder de 3 jaar: gezien hun lage gewicht krijgen zij al snel de maximum toelaatbare hoeveelheden binnen. Bovendien krijgen sommige kinderen sojadrinks (kinderen met lactose-intolerantie of kinderen van vegetarische ouders). Kinderen van die leeftijd drinken over het algemeen twee zuigflessen van 250 ml ‘melk’ per dag en krijgen zo dus veel te hoge concentraties binnen.
- Kinderen (boven de 3 jaar) en jongeren: zij zijn nog in volle groei en wegen minder dan volwassenen, met als gevolg dat ze vaak veel honger hebben en grote hoeveelheden eten.
- Zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven: via de baarmoeder of de moedermelk stellen zij in feite hun baby bloot aan isoflavonen.
- Personen die borstkanker hebben gehad: gezien zij een groot risico lopen om opnieuw een hormoonafhankelijke kanker te krijgen, moeten zij zeer voorzichtig omspringen met isoflavonen.
- Vegetariërs: zij consumeren vaker vleesvervangers, waaronder vooral producten op basis van soja.
Hou er rekening mee dat het isoflavonengehalte in levensmiddelen verschilt tussen merken onderling, maar soms ook tussen verschillende batchnummers (bij een kleine wijziging van het recept). Alhoewel het dus niet om vaste waarden gaat, geven deze cijfers een beeld van de waarden die we binnenkrijgen en van de categorieën die het meeste isoflavonen bevatten.
| Producten | Beoordeling Volwassene (60 kg) |
Beoordeling Adolescent (45 kg) |
Beoordeling Kind (30 kg) |
|
|---|---|---|---|---|
 |
Alpro Vanilla Sojadrink |
|||
 |
Alpro Chocolate praline Sojadrink |
|||
 |
Alpro Soya vegetal Sojadrink |
|||
 |
Boni Sojadrank vanillesmaak Sojadrink |
|||
 |
Milbona Soja Natural Sojadrink |
|||
 |
Alpro Caffè soya caramel blend Sojadrink |
n.v.t. | ||
 |
Alpro Cuisine Soya Culinair hulpmiddel |
|||
 |
Carrefour Soja om te koken Culinair hulpmiddel |
|||
 |
Alpro Bakken en braden plantaardige Culinair hulpmiddel |
|||
 |
Soy Pro Bakken en braden Culinair hulpmiddel |
|||
 |
Albert Heijn Topping Culinair hulpmiddel |
|||
 |
Alpro Madagascan Vanilla Dessert |
|||
 |
Alpro Dark chocolate plant-based dessert Dessert |
|||
 |
Alpro Nature Dessert |
|||
 |
Soy Pro Soja dessert Choco Dessert |
|||
 |
Provamel Organic-bio Soya Dessert |
|||
 |
Ola Cornetto Vegan Dessert |
|||
 |
SoFine Bio Tofu Naturel Tofu |
|||
 |
Céréal Bio Zidezacht Tofu Tofu |
|||
 |
Bioline Tempeh naturel Tempeh |
|||
 |
Saitaku Tamari Soy Sauce Sojasaus |
|||
 |
Suzi Wan Sojasaus Sojasaus |
|||
 |
Nissui Edamame Sojabonen Sojasaus |
|||
 |
Bonduelle Sojabonen Sojabonen |
|||
 |
Manna Bolognaisesaus Saus |
|||
 |
Succès du Jour Gevulde wafels Biscuits |
|||
 |
Lotus Familie wafels Biscuits |
|||
 |
Le Boucher Végétarien Gehakt Super Hâché vegan Vleesvervanger |
|||
 |
Garden Gourmet Balletjes Vleesvervanger |
|||
 |
SoFine Veggie Nuggets Vleesvervanger |
|||
 |
Delhaize Vleesballetjes Vlees |
|||
 |
Mora Crispy Chick'n Vlees |
|||
| Rapport | ||||
|---|---|---|---|---|
| Volwassene (60 kg) Isoflavonen (mg/portie) |
Adolescent (45kg) Isoflavonen (mg/portie) |
Kind (30kg) Isoflavonen (mg/portie) |
||
| Onaanvaardbare limiet | ≥ 33,75 | ≥ 25 | ≥ 17 | |
| Tolereerbare limiet | 15,75 ≤ x < 33,75 | 12 ≤ x < 25 | 8 ≤ x < 17 | |
| Aanvaardbare limiet | 7 ≤ x < 15,75 | 5 ≤ x < 12 | 1 ≤ x < 8 | |
| Goede limiet | <1 ≤ x < 7 | <1 ≤ x < 5 | < 1 | |
| Producten | Baby 1 jaar (9kg) |
Baby 2 jaar (12kg ) |
Baby 3 jaar (14kg ) |
|
|---|---|---|---|---|
 |
Alpro Groeidrink Soya 1-3+ |
|||
 |
Bambix Groeidrink Soja 1+ |
n.v.t. | n.v.t. | |
 |
Bambi Groeidrink Soja 2+ |
n.v.t. | ||
| Rapport | ||||
|---|---|---|---|---|
| Baby 1 jaar (9 kg) Isoflavonen (mg/dag) |
Baby 2 jaar (12 kg) Isoflavonen (mg/dag) |
Baby 3 jaar (14 kg) Isoflavonen (mg/dag) |
||
| Onaanvaardbare limiet | ≥ 6,75 | ≥ 9 | ≥ 10,5 | |
| Tolereerbare limiet | 3,15 ≤ x < 6,75 | 4,2 ≤ x < 9 | 4,9 ≤ x < 10,5 | |
| Aanvaardbare limiet | 1 ≤ x < 3,15 | 1 ≤ x < 4,2 | 1 ≤ x < 4,9 | |
| Goede limiet | < 1 | < 1 | < 1 | |
Deze tabel wijst op een groot verschil tussen merken.
Enerzijds is er de ‘Groeimelk soja 1+’ van Bambix, die per zuigfles 2 mg isoflavonen bevat. Met 2 flessen per dag krijgt je baby 4 mg isoflavonen binnen, wat binnen de aanvaardbare dagelijkse hoeveelheid ligt.
De ‘Alpro soya Groeidrink 1-3+’ echter bevat 10,8 mg isoflavonen per fles, dus ongeveer 21 mg isoflavonen per dag bij 2 flessen. Voor kinderen van 9 tot 14 kg (tussen 1 en 3 jaar) ligt deze waarde 6 keer hoger dan de dagelijkse limiet. Helaas beschikt de consument niet over deze informatie om een juiste keuze te maken.
We raden aan om maximum één sojaproduct per dag te eten of te drinken.
Zeker bij groeimelk met soja voor kinderen tussen 1 en 3 jaar is waakzaamheid geboden. Als je je kind tussen 1 en 3 jaar oud 2 flessen per dag geeft, riskeert hij of zij veel meer dan de aanvaardbare hoeveelheden binnen te krijgen.
In België beveelt het Franstalige Office de la Naissance et de l'Enfance (ONE) aan om soja te vermijden vóór de leeftijd van 6 maanden. De Vlaamse tegenhanger ‘Kind & Gezin doet dezelfde aanbeveling, maar trekt de leeftijd op tot 1 jaar. Het standpunt verschilt dus tussen beide landsdelen.
Het wetenschappelijk comité van het FAVV van zijn beurt benadrukt dat risicogroepen (zwangere vrouwen, jonge kinderen en vegetariërs) zo weinig mogelijk voedingsproducten op basis van fyto-oestrogenen consumeren.
Gebrek aan kader
Behalve dit advies bestaat er in België geen enkele officiële aanbeveling. Wie door de baby-afdeling loopt, merkt al snel dat deze sojadranken veel plaats opeisen in onze supermarkten, terwijl je in landen als Frankrijk helemaal geen kinderbereidingen met soja aantreft.
Wij beschouwen dit als een zorgwekkende situatie. We pleiten dan ook voor een wettelijke kader om de isoflavonen in sojaproducten te beperken en om de producenten ertoe te dwingen om hun productieprocessen aan te passen. Door veel water te gebruiken en de producten lang te koken, is het namelijk perfect mogelijk om sojaproducten te maken met weinig isoflavonen.
Eind oktober 2020 deelden we deze verontrustende testresultaten met federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke en vroegen we zijn mening rond het gebrek aan een officiële aanbeveling in België, zeker wat betreft de consumptiegrens van deze sojaproducten voor peuters (tussen 1 en 3 jaar). Op het moment van publicatie van dit dossier hebben we nog geen antwoord van hem ontvangen.
Eind oktober namen we ook contact op met de Hoge Gezondheidsraad (HGR). Zij lieten ons weten dat ze eind 2020 - begin 2021 een advies hierrond zouden publiceren. We hopen dat dit advies de nodige richtlijnen oplevert voor de uitwerking van officiële Belgische aanbevelingen.
Bescherming van de consument
In afwachting, en teneinde de blootstelling aan deze stoffen in te perken, pleiten we voor verplichte vermelding op de etiketten van het isoflavonengehalte van het product, alsook van de dagelijkse aanbevolen hoeveelheden. We zien graag volgende melding verschijnen: ‘Bevat X mg isoflavonen (familie van de fysto-oestrogenen). Gebruik met mate (beperkt de dagelijkse consumptie tot 0,75 mg/kg lichaamsgewicht). Niet aanbevolen voor kinderen onder de 3 jaar’.
Meer specifiek voor groeimelk op basis van soja zien we graag een officiële aanbeveling die deze producten afraadt voor kinderen onder de 3 jaar.
Ten slotte kan een waarschuwing op de verpakking de consument wijzen op het belang van een beperkte consumptie, zeker voor de meest kwetsbare consumenten.