Bescherming bij wilsonbekwaamheid

Ongetwijfeld ken je u wel iemand die vanwege zijn gezondheidstoestand of hoge leeftijd niet meer in staat is om zijn vermogen te beheren (zijn geld beleggen, een huis verkopen …) of om de juiste beslissingen op persoonlijk vlak te nemen (bv. naar een rusthuis verhuizen). Zo iemand moet juridisch worden beschermd, zowel tegen zichzelf – bv. om te voorkomen dat hij zijn woning voor een habbekrats verkoopt en riskeert om zonder geld op straat te belanden – als tegen mensen met minder goede bedoeling uit zijn omgeving.

Die bescherming wordt geregeld in de wet omtrent de wilsonbekwaamheid. De wet is in de loop der jaren al meerdere malen herzien. Sinds 1/9/2014 zijn er twee opties:

• Ofwel regel je zelf op voorhand in wiens handen je het beheer van je vermogen wilt leggen als je daar zelf niet meer toe in staat bent en wilsonbekwaam bent worden zoals dat heet. Je regelt dat met wat in de volksmond een zorgvolmacht wordt genoemd. Je kunt dat doen zolang je nog gezond van geest bent. Sinds maart 2019 is zo’n volmacht niet langer beperkt tot het beheer van de goederen, maar kan ze ook betrekking hebben op beslissingen over persoonsgebonden aangelegenheden. 
  
  
• Ofwel heb je zelf geen enkel initiatief genomen en dan is de tussenkomst van een rechter onontbeerlijk. Die zal dan een bewindvoerder aanstellen. Vandaag is de procedure veel minder ingrijpend en veel meer op maat van de betrokkene dan pakweg 20 jaren geleden. De voorlopige bewindvoerder (meestal een advocaat) handelde toen altijd in de plaats van zijn "pupil" en beheerde diens volledige vermogen. Hij had geen contact met de beschermde persoon, tenzij hij om wat geld kwam bedelen voor pakweg een nieuwe jas. Die situatie was zeer vernederend, zowel voor de wilsonbekwame als voor zijn omgeving. Voortaan wordt de bescherming echter afgestemd op de noden en de bekwaamheid van de persoon in kwestie. Maar het is een feit dat deze oplossing ingrijpend blijft: de rechter beslist wat de beschermde persoon wel en niet mag doen, de wilsonbekwaamheid staat in het Staatsblad vermeld, de rechter is in detail op de hoogte van de financiële en sociale situatie, de bewindvoerder moet toelating vragen voor bepaalde handelingen enz. Vooral als de bewindvoerder de partner is, heeft die vaak moeite om aan derden verantwoording af te leggen voor het reilen en zeilen in de familie. Ook zijn er geregeld klachten over slecht beheer door professionele bewindvoerders.

Als je al een dagje ouder wordt, kan het geen kwaad om over de toekomst na te denken. Wat zal er met je vermogen gebeuren als je bv. begint te dementeren? Je kunt je daar nu al op voorbereiden door iemand aan te wijzen om je vermogen te beheren als je dat zelf niet meer kunt. Door middel van een volmacht geef je die persoon toelating om handelingen uit te voeren in jouw naam en voor jouw rekening. De enige officiële vereiste is om die volmacht te laten registreren in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten dat wordt bijgehouden door Fednot, de Federatie van het Notariaat. In de wandeling spreekt men van een zorgvolmacht.

Je neemt hiervoor het best contact op met een notaris (prijs: zowat € 350, registratie inbegrepen, en tot € 500 voor complexe gevallen). Dat moet trouwens sowieso zodra het vermogen vastgoed omvat.

Algemene of specifieke volmacht

Je bepaalt zelf hoe ver de volmacht gaat.

Bij een algemene volmacht verleen je de volmachthouder het beheer van je volledige vermogen, zowel de roerende als de onroerende goederen, en dat zonder enige beperking.

Maar je kunt de opdracht ook beperken tot een of meer welbepaalde zaken. Je wilt de volmachthouder bv. alleen toelating geven om je woning te verkopen. Dan spreekt men van een specifieke volmacht.

Direct of pas bij wilsonbekwaamheid  

Nog een keuze die je moet maken, is of je de volmacht direct in werking laat treden of pas op het moment dat je niet meer bekwaam bent om je vermogen te beheren. 

Het voordeel van een onmiddellijke volmacht is dat er geen discussie meer bestaat over het moment waarop de volmachthouder zijn taak mag opnemen. Na de ondertekening van de volmacht mag hij de goederen (mee) beheren en dus bijvoorbeeld betalingen doen of de woning van de volmachtgever verhuren. Je neemt hiermee geen risico aangezien je zelf bevoegd blijft om je vermogen te beheren en je de volmacht steeds kunt herroepen zolang je niet wilsonbekwaam bent geworden.

Met een volmacht “onder opschortende voorwaarde van wilsonbekwaamheid” mag de volmachthouder pas beginnen op te treden wanneer je effectief onbekwaam bent geworden. Het is echter niet altijd duidelijk vanaf welk moment iemand onbekwaam is. De volmachthouder kan bijvoorbeeld menen dat zijn moeder of vader niet meer goed bij zijn of haar verstand is, terwijl die zichzelf wel nog helder van geest vindt. Of misschien willen andere familieleden het moment waarop de volmachthouder het voor het zeggen krijgt, zo lang mogelijk uitstellen. Om discussies te vermijden bepaal je dan ook beter duidelijk in de volmacht vanaf wanneer de volmacht van kracht wordt. Meestal is de afspraak dat de wilsonbekwaamheid schriftelijk moet zijn vastgelegd door twee onafhankelijke artsen.

De handelingen die de volmachthouder mag stellen

Wat de beslissingen over je vermogen betreft, bestaat de mogelijkheid om de volmacht te beperken tot alle “daden van beheer/bestuur”. Dat zijn alle handelingen die nuttig en nodig zijn voor het behoud en de goede werking van het vermogen, bv. alle facturen betalen, alle inkomsten innen, aangetekende zendingen in ontvangst nemen, een huurcontract vernieuwen, herstelling aan een verhuurd pand laten uitvoeren. De bevoegdheid gaat verder als je ook “daden van beschikking” opneemt. Dan kan de volmachthouder bv. je auto verkopen, een lening aangaan en beslissingen nemen om aan successieplanning te doen.

Indien je tevens persoonsgebonden aangelegenheden in de zorgvolmacht opneemt, kun je die taak desgewenst specifiëren. Je kunt bv. aangeven in welk woon-zorgcentrum je later wilt worden opgenomen, welke arts je moet behandelen, het lot van je huisdier enz. Je kunt de volmachthouder ook aanstellen als je medische vertegenwoordiger om jouw rechten als patiënt te laten naleven. Dat is iets heel specifieks, dat geregeld is in de wetgeving over de patiëntenrechten. Je geeft dan namelijk het recht om in jouw plaats een zorgverstrekker te kiezen, te beslissen om wel of niet te worden ingelicht over je gezondheidstoestand, toegang te vragen tot je medisch dossier, een behandeling te aanvaarden of te weigeren enz. Het is belangrijk dat je dat in je patiëntendossier laat opnemen, zodat alle zorgverstrekkers er tijdig van op de hoogte zijn. Vroeger kon je zo’n vertegenwoordiger alleen via een specifiek document aanduiden. Dat kan nog altijd interessant zijn wanneer je al over een zorgvolmacht beschikt maar die alleen regelingen bevat over je vermogen. Je kunt het document downloaden op de website van de FOD Volksgezondheid (je moet twee exemplaren invullen, een voor jezelf en een voor de persoon die je aanstelt). 

Wat je in geen geval in de zorgvolmacht kunt opnemen, zijn zuiver persoonlijke rechtshandelingen zoals een testament opmaken, trouwen en je levenseinde organiseren (euthanasie, orgaandonatie). 

Altijd nog te herroepen 

Uiteraard kun je die volmacht altijd herroepen of aanpassen, althans zolang je nog in een goede geestelijke gezondheid verkeert. Niets verhindert je bijvoorbeeld om van volmachthouder te veranderen als de persoon die je aanvankelijk had gekozen niet meer te vertrouwen of niet meer in staat is om je goederen te beheren, als de verstandhouding is verslechterd enz.

Mogelijke tussenkomst van de rechter

Als je belangen in het gedrang komen of er een geschil ontstaat, kan de vrederechter tussenbeide komen. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de broers en zussen van de volmachthouder vinden dat die de goederen van hun ouders verkwist of er zelf profijt uithaalt. De rechter kan dan beslissen om de volmacht te beëindigen of om extra beschermingsmaatregelen boven op of in de plaats van de volmacht op te leggen.

Als een familielid niet meer in staat is om zijn wil uit te drukken maar voordien niemand een zorgvolmacht heeft gegeven, zal het vroeg of laat wellicht nodig zijn om een bewindvoerder aan te duiden via de vrederechter. 

In welke gevallen?

De te beschermen persoon moet volledig of gedeeltelijk onbekwaam zijn om zelf zijn goederen te beheren en/of persoonlijke beslissingen te nemen. In sommige gevallen bestaat daar geen twijfel over, zoals bij een coma door een ongeval of ernstige mentale problemen. Maar bij ouderen is de scheidingslijn vaak erg moeilijk te trekken. Dan moet de vrederechter een beslissing nemen, rekening houdend met de situatie. 
De vrederechter zal wel eerst nagaan of de te beschermen persoon zelf iemand een volmacht heeft gegeven (of nog kan geven) om zijn goederen te beheren. Zo ja, dan kan hij die behouden (en eventueel voorwaarden toevoegen voor bijvoorbeeld het beheer van de rekeningen). Daarenboven kan hij ook een bewindvoerder aanstellen voor handelingen die betrekking hebben op de persoon zelf. 

Wie en hoe?

• Eender welke belangstellende (de echtgenoot of echtgenote, een van de kinderen, een vriend, de rusthuisdirecteur enz.) kan een bewindvoerder laten aanstellen door een verzoekschrift in te dienen bij de vrederechter van de woonplaats van de te beschermen persoon.
• Bij dat verzoekschrift moet een attest van woonplaats van de te beschermen persoon en in principe een medisch attest van de behandelende arts worden gevoegd.  
• Vaak is het echter niet mogelijk om een medisch attest te krijgen, omdat die persoon bijvoorbeeld geen behandelende arts heeft of niet naar de dokter wil gaan. Dan volstaat het dat je in het verzoekschrift uitlegt waarom er geen medisch attest kan worden toegevoegd. 
• Als de rechter beslist dat er een bewindvoerder moet worden aangesteld, gaat hij eerst na of de te beschermen persoon toen hij geestelijk bekwaam was officieel een bewindvoerder heeft aangeduid "voor het geval dat" (door de volmacht te laten opnemen in het Centraal Register van Verklaringen, dat wordt bijgehouden door Fednot, de Federatie van het Notariaat). Blijkt dat het geval, dan moet de rechter die persoon aanstellen, tenzij er ernstige redenen zijn om dat niet te doen. Is er geen verklaring geregistreerd, dan kiest hij bij voorkeur een familielid.  
• Naast de bewindvoerder mag je de rechter ook een vertrouwenspersoon laten aanstellen. Die speelt een belangrijke rol tussen de beschermde persoon en zijn bewindvoerder.  

Bijstand of vertegenwoordiging  

De bewindvoerder moet de beschermde persoon ofwel bijstaan bij handelingen waarvoor die niet meer bekwaam is (de beschermde persoon voert zelf alle handelingen uit, maar de bewindvoerder moet die goedkeuren), ofwel vertegenwoordigen (de bewindvoerder handelt in naam en voor rekening van de beschermde persoon). De wet geeft de voorkeur aan dat eerste. Als de vrederechter geen uitspraak doet over de rol van de bewindvoerder, zal die dus automatisch bijstand moeten leveren. 

Bevoegdheid van de bewindvoerder 

• In zijn uitspraak moet de rechter alle handelingen opsommen waarvoor de beschermde persoon niet meer in zijn eentje bekwaam is. Zo moet hij zich uitspreken over het dagelijks beheer (bv. facturen betalen), goederen van de hand doen, een lening aangaan, de woonplaats kiezen, een schenking aanvaarden enz. 
• De bewindvoerder mag de beschermde persoon uitsluitend bijstaan of vertegenwoordigen bij handelingen waarvoor die onbekwaam is verklaard. 
• Hij moet toestemming vragen aan de vrederechter voor hij belangrijke handelingen stelt namens de beschermde persoon, zoals een rechtszaak starten, roerende of onroerende goederen verkopen, een lening aangaan, een woning kopen enz. 

Taak volbracht

• bij het overlijden van de te beschermen persoon; 
• als de gezondheidstoestand van de beschermde persoon erop vooruitgaat (als die bv. uit een coma ontwaakt); 
• als de vrederechter een andere bewindvoerder aanduidt, bijvoorbeeld omdat een naaste ernstige gebreken heeft vastgesteld met betrekking tot zijn beheer;
• als de bewindvoerder zichzelf van zijn taak ontheft.