Huidkanker: symptomen, risicofactoren, preventie en behandeling


De laatste decennia grijpt huidkanker razendsnel om zich heen. Bescherm je dus altijd tegen de zon en ga naar de huisarts of dermatoloog zodra je een afwijkende of veranderende huidvlek opmerkt. Wij geven tips om zelf regelmatig je huid te checken en de eerste tekenen van huidkanker te herkennen.
Hoe vroeger de kanker wordt opgemerkt, hoe beter je kansen. Vroegtijdige opsporing is dan ook cruciaal. Wij raden aan om regelmatig je huid te checken op nieuwe of veranderende vlekjes of bultjes, zeker als je tot een risicogroep behoort.
De verschillende soorten huidkanker
Huidkanker ontstaat bijna altijd in de bovenste huidlaag, de opperhuid. De naam van de kanker verwijst naar het soort huidcellen waaruit de kankercellen zich ontwikkelen. Basaalcelcarcinoom ontstaat in de basaalcellen, plaveiselcelcarcinoom in deplaveiselcellen of epitheelcellen.
Deze twee types noemen we niet-melanoom huidkanker, samen goed voor meer dan 90 % van alle huidkankers of 40 000 diagnoses per jaar in België.
In sommige gevallen ontwikkelt de tumor zich echter in de pigmentcellen of melanocyten. Men spreekt dan van melanoom, de gevaarlijkste vorm.
Basaalcelcarcinoom
Een basaalcelcarcinoom ziet eruit als een licht, parelachtig knobbeltje op het gezicht, de oren of de nek, ofwel als een roze tot bruine vlek op de borst of de rug.
In bijna driekwart van de gevallen (73 %) gaat het om deze vorm van huidkanker, die gelukkig zelden voor uitzaaiingen zorgt en vrij gemakkelijk te genezen is.
Plaveiselcelcarcinoom
Een plaveiselcelcarcinoom is een ruwe bobbel of vlek die voornamelijk voorkomt op het gezicht, de oren, de nek of de armen. Deze vorm van huidkanker komt voor bij ongeveer één op de vijf diagnoses (19 %).
Melanoom
De bekendste en meest agressieve vorm van huidkanker is het melanoom, dat zich ontwikkelt in de pigmentcellen. Gelukkig is het ook de minst voorkomende vorm (8 %). Als de tumor in een vroeg stadium wordt behandeld, is hij vrij goed te genezen.
Een onbehandelde tumor kan echter snel uitzaaien naar andere organen, zoals de lever, de longen of de hersenen. In de ergste gevallen heeft dat de dood tot gevolg.
Melanomen kunnen zich overal op het lichaam ontwikkelen. Ze komen meestal voor op lichaamsdelen die veel zijn blootgesteld aan de zon, zoals de rug, armen, benen en het gezicht.
Soms duiken melanomen echter ook op op plaatsen die weinig zon te zien krijgen, zoals op voetzolen, handpalmen of onder vingernagels. Zulke "verborgen" melanomen komen vaker voor bij mensen met een donkere huidskleur.
Wat zijn de symptomen van huidkanker?
Voor de gewone mens is het niet zo gemakkelijk om tekenen van huidkanker te herkennen. Niet alleen komen zulke symptomen voor in alle vormen, kleuren en maten, sommige melanomen voldoen simpelweg niet aan de typische kenmerken. Dat maakt het allemaal erg complex.
Veranderingen in de huid of veranderende moedervlekken
Toch blijft het een goed idee om vlekjes op je huid op te volgen, en naar de dokter of dermatoloog te stappen zodra je volgende kenmerken opmerkt:
- afwijkende moedervlekken
- moedervlekken of bobbels die pijn doen, jeuken, bloeden of zweren
- korstvorming op een moedervlek of bobbeltje
- moedervlekjes die pas opduiken op volwassen leeftijd en veranderen
- huidvlekjes onder de nagels, op de voetzolen of op de handpalmen
Hoe onderzoek je huidkanker?
Zoals gezegd, is timing cruciaal bij huidkanker. Hoe sneller huidkanker wordt ontdekt, hoe sneller die kan worden behandeld en hoe beter je kansen. Aangezien er geen brede screening is voor huidkanker, zoals dat bijvoorbeeld wel gebeurt voor andere kankers, is het belangrijk om zelf je huid en alle eventuele veranderingen goed in de gaten te houden.
Waarom screenen op huidkanker weinig nut heeft
Merk je iets verdachts op, kaart dit dan aan met je huisarts of maak een afspraak bij een dermatoloog.
Regelmatig zelfonderzoek
Hoewel het wetenschappelijk niet overtuigend is bewezen dat zelfonderzoek daadwerkelijk levens redt, kan het geen kwaad om je huid geregeld eens te controleren op nieuwe ontwikkelingen. Neem eventueel een foto, zodat je kunt vergelijken of de vlekjes in kwestie evolueren.
Wie tot een risicogroep behoort, zoals personen met een voorgeschiedenis met huidkanker of bleke huidtypes, controleert z'n huid beter wat vaker.
Tips voor zelfonderzoek op huidkanker
Consultatie bij dermatoloog
Een dermatoloog zalje van kop tot teen onderzoeken, inclusief je hoofdhuid, handpalmen, voetzolen en billen. Dat gebeurt in de eerste plaats met het blote oog, maar indien nodig heeft de arts ook speciale instrumenten. Bij verdachte vlekken kan hij enkele cellen wegnemen (punctie) en laten onderzoeken in het labo, of hij haalt de vlek in zijn geheel weg.
Welke risicofactoren vergroten de kans op huidkanker?
De precieze oorzaken van huidkanker zijn niet geheel duidelijk. Vast staat wel dat een aantal factoren het risico kunnen verhogen. De meest bekende zijn huidtype, erfelijkheid, leeftijd en geslacht, en je blootstelling aan de zon. Toch zijn er ook een aantal minder bekende risicofactoren.
Huidtype
Wie een bleke huid heeft die snel verbrandt, heeft een hoger risico op huidkanker. Ook wie veel moedervlekken heeft, zit in de risicogroep, zeker als het gaat om grote of atypische exemplaren. Hoe meer moedervlekken op je lichaam, hoe groter de kans op melanoom.
Erfelijkheid
Ook een eerdere voorgeschiedenis van huidkanker, persoonlijk of in de familie, verhoogt het risico.
Leeftijd en geslacht
Hoe ouder je bent, hoe hoger het risico op huidkanker. Dat is wellicht te verklaren door de opgebouwde blootstelling aan de zon doorheen de jaren.
Mannen lopen meer kans op basaalcelcarcinoom of plaveiselcelcarcinoom, mogelijk doordat ze meer worden blootgesteld aan de zon dan vrouwen.
Blootstelling aan de zon
De voornaamste risicofactor voor huidkanker is echter je blootstelling aan uv A- en uv B-stralen van de zon. Deze stralen beschadigen het DNA in onze huidcellen, waardoor kanker kan ontwikkelen.
De opgebouwde, totale blootstelling doorheen je leven is de belangrijkste risicofactor voor plaveiselcelcarcinoom, terwijl zonnebrand de belangrijkste risicofactor is voor basaalcelcarcinoom en melanoom.
Ontdek welke andere factoren je risico verhogen
Preventie van huidkanker
In tegenstelling tot je huidtype, genen, leeftijd en geslacht heb je je blootstelling aan schadelijke uv A- en uv B-stralen gelukkig wél zelf in de hand. Ook vroegtijdige opsporing van verdachte huidvlekjes verbetert je kansen.
Bescherming tegen de zon
De eerste maatregel is je niet te lang in de zon begeven, zeker wanneer de uv-index hoog is. Als je toch in de zon gaat, denk er dan aan om je te beschermen. Dat kan op verschillende manieren, onder meer met een goede zonnecrème. Onze voortdurende tests helpen je de beste te kiezen.
Vroegtijdige opsporing
Hoe vroeger signalen van huidkanker worden opgemerkt en behandeld, hoe beter je (overlevings)kansen. Het is dan ook enorm belangrijk dat mensen verdachte huidvlekjes (laten) opvolgen.
Zo verloopt een onderzoek bij de dermatoloog
Hoe wordt huidkanker behandeld?
Kwaadaardige vlekjes laat je beter zo snel mogelijk verwijderen. Soms worden ook onschuldige vlekjes verwijderd, om cosmetische redenen of omdat ze hinderen.
Chirurgie
Een dermatoloog zal kwaadaardige vlekken bijna altijd wegsnijden. Dat gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving. Hoe dikker het gezwel, hoe meer huid en bindweefsel moeten worden verwijderd en hoe meer kans op uitzaaiingen.
Bestraling en chemotherapie
Als het gaat om agressieve of uitgezaaide huidkanker, of een hoog risico op verval, dan zal men harder ingrijpen. In dat geval is een aanvullende behandeling nodig, in de vorm van immuuntherapie, doelgerichte therapie, radiotherapie (bestraling) en/of chemotherapie.
Hoe vroeger de kanker wordt opgemerkt, hoe beter je kansen. Vroegtijdige opsporing is dan ook cruciaal. Wij raden aan om regelmatig je huid te checken op nieuwe of veranderende vlekjes of bultjes, zeker als je tot een risicogroep behoort.
De verschillende soorten huidkanker
Huidkanker ontstaat bijna altijd in de bovenste huidlaag, de opperhuid. De naam van de kanker verwijst naar het soort huidcellen waaruit de kankercellen zich ontwikkelen. Basaalcelcarcinoom ontstaat in de basaalcellen, plaveiselcelcarcinoom in deplaveiselcellen of epitheelcellen.
Deze twee types noemen we niet-melanoom huidkanker, samen goed voor meer dan 90 % van alle huidkankers of 40 000 diagnoses per jaar in België.
In sommige gevallen ontwikkelt de tumor zich echter in de pigmentcellen of melanocyten. Men spreekt dan van melanoom, de gevaarlijkste vorm.
Basaalcelcarcinoom
Een basaalcelcarcinoom ziet eruit als een licht, parelachtig knobbeltje op het gezicht, de oren of de nek, ofwel als een roze tot bruine vlek op de borst of de rug.
In bijna driekwart van de gevallen (73 %) gaat het om deze vorm van huidkanker, die gelukkig zelden voor uitzaaiingen zorgt en vrij gemakkelijk te genezen is.
Plaveiselcelcarcinoom
Een plaveiselcelcarcinoom is een ruwe bobbel of vlek die voornamelijk voorkomt op het gezicht, de oren, de nek of de armen. Deze vorm van huidkanker komt voor bij ongeveer één op de vijf diagnoses (19 %).
Melanoom
De bekendste en meest agressieve vorm van huidkanker is het melanoom, dat zich ontwikkelt in de pigmentcellen. Gelukkig is het ook de minst voorkomende vorm (8 %). Als de tumor in een vroeg stadium wordt behandeld, is hij vrij goed te genezen.
Een onbehandelde tumor kan echter snel uitzaaien naar andere organen, zoals de lever, de longen of de hersenen. In de ergste gevallen heeft dat de dood tot gevolg.
Melanomen kunnen zich overal op het lichaam ontwikkelen. Ze komen meestal voor op lichaamsdelen die veel zijn blootgesteld aan de zon, zoals de rug, armen, benen en het gezicht.
Soms duiken melanomen echter ook op op plaatsen die weinig zon te zien krijgen, zoals op voetzolen, handpalmen of onder vingernagels. Zulke "verborgen" melanomen komen vaker voor bij mensen met een donkere huidskleur.
Voor de gewone mens is het niet zo gemakkelijk om tekenen van huidkanker te herkennen. Niet alleen komen zulke symptomen voor in alle vormen, kleuren en maten, sommige melanomen voldoen simpelweg niet aan de typische kenmerken. Dat maakt het allemaal erg complex.
Veranderingen in de huid of veranderende moedervlekken
Toch blijft het een goed idee om vlekjes op je huid op te volgen, en naar de dokter of dermatoloog te stappen zodra je volgende kenmerken opmerkt:
- afwijkende moedervlekken
- moedervlekken of bobbels die pijn doen, jeuken, bloeden of zweren
- korstvorming op een moedervlek of bobbeltje
- moedervlekjes die pas opduiken op volwassen leeftijd en veranderen
- huidvlekjes onder de nagels, op de voetzolen of op de handpalmen
Zo herken je verdachte huidvlekken
Zoals gezegd, is timing cruciaal bij huidkanker. Hoe sneller huidkanker wordt ontdekt, hoe sneller die kan worden behandeld en hoe beter je kansen. Aangezien er geen brede screening is voor huidkanker, zoals dat bijvoorbeeld wel gebeurt voor andere kankers, is het belangrijk om zelf je huid en alle eventuele veranderingen goed in de gaten te houden.
Waarom screenen op huidkanker weinig nut heeft
Merk je iets verdachts op, kaart dit dan aan met je huisarts of maak een afspraak bij een dermatoloog.
Regelmatig zelfonderzoek
Hoewel het wetenschappelijk niet overtuigend is bewezen dat zelfonderzoek daadwerkelijk levens redt, kan het geen kwaad om je huid geregeld eens te controleren op nieuwe ontwikkelingen. Neem eventueel een foto, zodat je kunt vergelijken of de vlekjes in kwestie evolueren.
Wie tot een risicogroep behoort, zoals personen met een voorgeschiedenis met huidkanker of bleke huidtypes, controleert z'n huid beter wat vaker.
Tips voor zelfonderzoek op huidkanker
Consultatie bij dermatoloog
Een dermatoloog zalje van kop tot teen onderzoeken, inclusief je hoofdhuid, handpalmen, voetzolen en billen. Dat gebeurt in de eerste plaats met het blote oog, maar indien nodig heeft de arts ook speciale instrumenten. Bij verdachte vlekken kan hij enkele cellen wegnemen (punctie) en laten onderzoeken in het labo, of hij haalt de vlek in zijn geheel weg.
Zo verloopt een onderzoek bij de dermatoloog
De precieze oorzaken van huidkanker zijn niet geheel duidelijk. Vast staat wel dat een aantal factoren het risico kunnen verhogen. De meest bekende zijn huidtype, erfelijkheid, leeftijd en geslacht, en je blootstelling aan de zon. Toch zijn er ook een aantal minder bekende risicofactoren.
Huidtype
Wie een bleke huid heeft die snel verbrandt, heeft een hoger risico op huidkanker. Ook wie veel moedervlekken heeft, zit in de risicogroep, zeker als het gaat om grote of atypische exemplaren. Hoe meer moedervlekken op je lichaam, hoe groter de kans op melanoom.
Erfelijkheid
Ook een eerdere voorgeschiedenis van huidkanker, persoonlijk of in de familie, verhoogt het risico.
Leeftijd en geslacht
Hoe ouder je bent, hoe hoger het risico op huidkanker. Dat is wellicht te verklaren door de opgebouwde blootstelling aan de zon doorheen de jaren.
Mannen lopen meer kans op basaalcelcarcinoom of plaveiselcelcarcinoom, mogelijk doordat ze meer worden blootgesteld aan de zon dan vrouwen.
Blootstelling aan de zon
De voornaamste risicofactor voor huidkanker is echter je blootstelling aan uv A- en uv B-stralen van de zon. Deze stralen beschadigen het DNA in onze huidcellen, waardoor kanker kan ontwikkelen.
De opgebouwde, totale blootstelling doorheen je leven is de belangrijkste risicofactor voor plaveiselcelcarcinoom, terwijl zonnebrand de belangrijkste risicofactor is voor basaalcelcarcinoom en melanoom.
Ontdek welke andere factoren je risico verhogen
Preventie van huidkanker
In tegenstelling tot je huidtype, genen, leeftijd en geslacht heb je je blootstelling aan schadelijke uv A- en uv B-stralen gelukkig wél zelf in de hand. Ook vroegtijdige opsporing van verdachte huidvlekjes verbetert je kansen.
Bescherming tegen de zon
De eerste maatregel is je niet te lang in de zon begeven, zeker wanneer de uv-index hoog is. Als je toch in de zon gaat, denk er dan aan om je te beschermen. Dat kan op verschillende manieren, onder meer met een goede zonnecrème. Onze voortdurende tests helpen je de beste te kiezen.
Vroegtijdige opsporing
Hoe vroeger signalen van huidkanker worden opgemerkt en behandeld, hoe beter je (overlevings)kansen. Het is dan ook enorm belangrijk dat mensen verdachte huidvlekjes (laten) opvolgen.
Zo verloopt een onderzoek bij de dermatoloog
Kwaadaardige vlekjes laat je beter zo snel mogelijk verwijderen. Soms worden ook onschuldige vlekjes verwijderd, om cosmetische redenen of omdat ze hinderen.
Chirurgie
Een dermatoloog zal kwaadaardige vlekken bijna altijd wegsnijden. Dat gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving. Hoe dikker het gezwel, hoe meer huid en bindweefsel moeten worden verwijderd en hoe meer kans op uitzaaiingen.
Bestraling en chemotherapie
Als het gaat om agressieve of uitgezaaide huidkanker, of een hoog risico op verval, dan zal men harder ingrijpen. In dat geval is een aanvullende behandeling nodig, in de vorm van immuuntherapie, doelgerichte therapie, radiotherapie (bestraling) en/of chemotherapie.
Lees meer over de behandeling van huidkanker
Zeker bij een melanoom is het belangrijk dat je de verdachte huidvlek zo vroeg mogelijk opmerkt, want zo'n tumor kan snel uitzaaiien naar andere organen en levensbedreigend worden.
Maar ook bij niet-melanoom huidkanker werpt vroege reactie zijn vruchten af: hoe dikker het gezwel, hoe meer huid en bindweefsel moeten worden verwijderd, met soms nare littekens tot gevolg.
Helaas zijn de tekenen van huidkanker niet gemakkelijk te herkennen.
Wanneer naar de dokter?
Ga naar de dokter of dermatoloog zodra je volgende kenmerken opmerkt:
- afwijkende moedervlekken
- moedervlekken of bobbels die pijn doen, jeuken, bloeden of zweren
- korstvorming op een moedervlek of bobbeltje
- moedervlekjes die pas opduiken op volwassen leeftijd en veranderen
- huidvlekjes onder de nagels, op de voetzolen of op de handpalmen
Zo controleer je je lichaam op huidkanker
Symptomen van basaalcelcarcinoom
Een basaalcelcarcinoom (73 % van alle huidkankers) komt het meest voor op die lichaamsdelen die worden blootgesteld aan de zon, vooral op het hoofd en in de nek. Het kan zich echter ook op andere plaatsen ontwikkelen.
Zo'n carcinoom is te herkennen aan een verandering in de huid, zoals een nieuw bultje of een wondje dat maar niet wil genezen. In het begin kan een basaalcelcarcinoom er uitzien als:
- een zweertje (nodulair basaalcelcarcinoom), meer bepaald een glad, glazig knobbeltje, meestal in het gezicht. Soms kun je onderliggend kleine bloedvaatjes zien
- eczeem of schimmel (oppervlakkig basaalcelcarcinoom), meer bepaald een platte, schilferende vlek, meestal op de romp of ledematen
- een litteken (sprieterig basaalcelcarcinoom), meer bepaald kleine uitlopertjes in de huid, vaak zonder duidelijke rand
- een groepje heel kleine knobbeltjes dicht bij elkaar (micronodulair basaalcelcarcinoom)
- een moedervlek (gepigmenteerd basaalcelcarcinoom)
Symptomen van plaveiselcarcinoom
Een plaveiselcelcarcinoom (19 % van alle huidkankers) komt eveneens meestal voor op huid die vaak wordt blootgesteld aan de zon, zoals de hoofdhuid, de bovenkant van je handen, je oren of je lippen.
Het kan echter ook ontwikkelen op andere lichaamsdelen, zoals de binnenkant van de mond, je voetzolen of zelfs je geslachtsdelen. Mensen met een donkere huidskleur krijgen vaker plaveiselcelcarcinoom op zulke "verborgen" plaatsen.
Zo'n plaveiselcelcarcinoom ziet eruit als:
- een stevig, rood knobbeltje
- een plat wondje of zweertje met een schilferend korstje
- een nieuwe zweer of verheven plekje op een oud litteken of zweertje
- een ruwe schilferende vlek op je lip dat een open zweer kan gaan vormen
- een rood zweertje of vlekje binnenin je mond
- een rood, verheven plekje of wrat-achtig zweertje in of rond de anus of de geslachtsdelen
Symptomen van melanoom
Melanomen (8 % van alle huidkankers) kunnen zich overal op het lichaam ontwikkelen, maar opnieuw vooral op plekken die worden blootgesteld aan de zon zoals je rug, armen, benen en gezicht.
Mensen met een donkere huidskleur hebben vaker last van melanomen op "verborgen" plaatsen zoals de voetzolen, handpalmen of onder de vingernagels.
De eerste tekenen van een melanoom zijn meestal een verandering in een bestaande moedervlek, of de ontwikkeling van een nieuw vlekje of bultje, al kan een melanoom ook ontwikkelen vanuit normaal-uitziende huid. Deze zijn het makkelijkst te herkennen aan de hand van de ABCDE-criteria of het ugly duckling-kenmerk.
Als je atypische huidvlekken aan je huisarts signaleert, zal die nagaan of ze problematisch zijn. Als dat nodig is, zal hij of zij je doorverwijzen naar een dermatoloog. Die onderzoekt je dan van kop tot teen.
Soms gebruikt de dermatoloog daarbij een dermoscoop en indien nodig, zal hij of zij een deeltje van de verdachte huid weghalen en in het labo laten onderzoeken. Zo'n biopsie gebeurt doorgaans gewoon onder lokale verdoving.
In het labo wordt dan onderzocht of het gaat om huidkanker, en zo ja, om welk type. Afhankelijk van het type kanker zijn extra (beeldvormings)onderzoeken aangewezen, bv. om te achterhalen of de kanker uitgezaaid is naar andere organen.
De ABCDE-criteria
Een handige leidraad om tekenen van huidkanker te herkennen, zijn de ABCDE-criteria. Vlekken met een asymmetrische vorm, een onregelmatige rand, kleurverschillen of een diameter van 6 mm of groter, of moedervlekken die groeien of veranderen doorheen de tijd, moeten een alarmbelletje doen rinkelen.
Het lelijke eendje
Hetzelfde geldt voor het ugly duckling-kenmerk, of het "lelijke eendje". Meestal lijken alle moedervlekken op je lichaam op elkaar. Een afwijkende moedervlek, die duidelijk verschilt van je andere moedervlekken qua kleur, grootte of vorm, kan eveneens een teken zijn van huidkanker.
Zo controleer je jezelf op huidkanker
Je kunt ook zelf je lichaam onderzoeken op huidvlekjes. Dan ga je het best systematisch te werk, eventueel met behulp van een spiegel.
- Bekijk je lichaam in de spiegel: voor- en achterkant, linker- en rechterzijde met de armen omhoog. Vrouwen moeten de plooien onder hun borsten controleren.
- Plooi je ellebogen, bekijk grondig je onderarmen en de achterkant van je bovenarmen. Let op armplooien en (geschoren) oksels.
- Vergeet je handpalmen, de huid tussen je vingers en je nagels niet als je je handen inspecteert.
- Kijk naar de achterkant van je billen, in de liesplooien en naar je voeten. Vergeet je voetzolen en de huid tussen je tenen niet.
- Onderzoek de achterkant van je nek en je hoofdhuid met een handspiegeltje, of vraag dit aan een gezinslid. Kijk naar je neusvleugels, oren, lippen en de binnenzijde van je mond.
- Controleer tot slot je zitvlak en de onderkant van je rug. Vrouwen bekijken de plooien van de schaamlippen, mannen de huid onder de teelballen.
Hoe huidkanker behandeld wordt, hangt onder meer af van het type, de grootte van de tumor, en of er uitzaaiingen zijn.
Huidkanker verwijderen
Kwaadaardige vlekjes worden sowieso beter zo snel mogelijk verwijderd. Ook goedaardige vlekjes kunnen (preventief of om esthetische redenen) worden weggenomen.
Dat kan onder lokale verdoving, en op verschillende manieren:
- wegsnijden (chirurgie)
- wegschrapen (curettage)
- bevriezen (cryochirugie)
- elektrisch verwijderen (elektrocutie)
- crème met chemotherapie (5-fluorouracil) of immuun stimulerende crème (imiquimod)
- fotodynamische therapie: bij fotodynamische therapie wordt een crème gebruikt die de huid zeer gevoelig maakt voor licht. Nadat de crème is aangebracht, wordt met een sterke lichtbron op het aangetaste deel van de huid geschenen, waardoor de kanker wordt gedood.
Hoe gevorderder de kanker en dikker het gezwel, hoe meer huid en bindweefsel moeten worden verwijderd en hoe meer kans op uitzaaiingen.
Als chirurgie niet aangewezen is en de kanker een grotere oppervlakte heeft aangetast, kan worden geopteerd voor radiotherapie, met lage doses bestraling. Soms wordt dit ook gebruikt nadat de tumor is weggesneden, om te voorkomen dat de kanker terugkeert.
Als chirurgie niet mogelijk is, en radiotherapie (bestraling) en chemotherapie niet aanslaan, kan elektrochemotherapie worden overwogen. Hierbij wordt chemotherapie gecombineerd met elektrische impulsen, zodat de tumor de behandeling beter opneemt.
Behandeling van melanoom
In het geval van een melanoom is een kleine operatie nodig om de tumor te verwijderen. De andere methodes zijn dan niet geschikt. Als de tumor nabijgelegen lymfevaten heeft aangetast, moeten ook die chirurgisch worden verwijderd. Heeft de tumor zich verspreid naar andere organen, dan is een meer ingrijpende behandeling vereist.
Soms krijgt een patiënt met huidkanker radio- of chemotherapie om de tumoren te doen krimpen vooraleer ze chirurgisch worden verwijderd, of op melanomen die niet kunnen worden geopereerd.
Personen met uitgezaaide huidkanker en patiënten met een hoog risico op herval krijgen een aanvullende behandeling, in de vorm van immuuntherapie, doelgerichte therapie, radiotherapie (bestraling) of chemotherapie.
Immuuntherapie
Een behandeling met immuuntherapie kan de mechanismen van kankercellen om je immuunsysteem te misleiden, ontregelen. Hierdoor krijgt het immuunsysteem de kans om zelf de kankercellen makkelijker te bestrijden.
Een bepaald type van immuuntherapie (medicatie met antilichamen) maakt ondertussen deel uit van de standaardbehandeling van melanoom.
Doelgerichte therapie
Doelgerichte therapie kan worden gebruikt bij ongeveer de helft van de patiënten met melanoom. Deze relatief nieuwe behandeling herkent specifieke kankercellen (een mutatie in het BRAF-gen) en valt deze gericht aan, met als doel de groei van de kankercellen te vertragen of helemaal te stoppen.
Betere kansen dankzij nieuwe technologie
In 2010 was uitgezaaid melanoom bijna altijd fataal: nauwelijks 5 % van de patiënten overleefde langer dan vijf jaar. De standaardtherapie was toen chemo, en patiënten overleefden gemiddeld nog 6 tot 10 maanden na de diagnose.
Dankzij nieuwe behandelingen zoals immuuntherapie en doelgerichte therapie zijn de overlevingskansen van zulke patiënten enorm gestegen, met tot 52 % die na vijf jaar nog steeds in leven zijn, afhankelijk van de behandeling.
Sinds 2013 daalden de sterfgevallen door huidkanker mede dankzij deze nieuwe behandelingen, ondanks het stijgende aantal diagnoses.
In de tussentijd staat het onderzoek niet stil. Zo bestuderen Moderna en Merck of een speciaal mRNA-vaccin kan helpen bij de behandeling van gevorderd melanoom, of om herval na behandeling te voorkomen. Het gaat hier om een gepersonaliseerde therapie.
De precieze oorzaken van huidkanker zijn niet geheel duidelijk. Vast staat wel dat een aantal factoren het risico kunnen verhogen. De meest bekende zijn erfelijkheid, huidtype, leeftijd en geslacht, en je blootstelling aan uv-stralen. Aan die eerste factoren kun je helaas niet veel veranderen, aan die laatste gelukkig wel.
Huidtype en (familiale) voorgeschiedenis
Loop jij een verhoogd risico op huidkanker? Hoe meer van deze criteria je kunt afvinken, hoe groter je kans.
- Bleke huid, al dan niet met sproeten, die snel verbrandt
- Véél moedervlekken, zeker grote of atypische exemplaren
- Eerdere diagnose van huidkanker
- Huidkanker in de familie
- Veel blootstelling aan de zon door bepaalde beroepen
- Weinig zonnebescherming en gebruik van de zonnebank
- Meermaals zonnebrand als kind of adolescent
- 50-plussers (opgebouwde blootstelling aan de zon)
- Verzwakt immuunsysteem (oa. wie een orgaantransplantatie onderging)
Zo min mogelijk zon(nebank)
Huidvlekken kunnen kwaadaardig worden onder invloed van uv-stralen van de zon of de zonnebank. De beste manier om huidkanker te voorkomen, is dus om geen zonnebank te gebruiken en je niet te lang in de zon begeven, zeker wanneer de uv-index hoog is. Blijf uit de zon tussen 10 en 16 uur, wanneer de uv-stralen het sterkst zijn, en zoek schaduw op.
Zo geniet je verstandig van de zon
Goede zonnebescherming
Als je toch in de zon gaat, denk er dan aan om je te beschermen: draag een hoed en zonnebril, opteer voor uv-bestendige (bad)kledij en smeer je goed in met een goede zonnecrème. Hoe bleker je huidtype, hoe hoger de beschermingsfactor moet zijn.
Welke zijn de beste zonnecrèmes?
Blootstelling aan de zon en herhaaldelijke zonnebrand, vooral op jonge leeftijd, zijn belangrijke risicofactoren om later huidkanker te ontwikkelen. Neem dus je voorzorgen, zowel voor jezelf als voor je (klein)kinderen:
- Gebruik een zonnecrème met beschermingsfactor 30 of meer.
- Smeer vóór je naar buiten gaat en herhaal dit om de twee uur, na het zwemmen en bij hevig zweten, zelfs als je al een tintje hebt.
- Breng voldoende zonnecrème aan. De meeste mensen gebruiken te weinig, waardoor de werkelijke beschermingsfactor twee tot drie keer lager ligt.
- Draag in de volle zon een hoed met brede rand, een zonnebril en eventueel kledij die geen uv-stralen doorlaat.
- Blijf indien mogelijk in de schaduw of onder een parasol, zeker tussen 12 en 16 uur wanneer de zon het sterkst is. Pas op: ook in de schaduw kun je verbranden en moet je je insmeren.
- Wees voorzichtig in de nabijheid van water, sneeuw en zand: die reflecteren de stralen.
- Heb je een zeer lichte huid, ga dan liever niet zonnebaden en vermijd ook de zonnebank.
Verband tussen zonnebank en huidkanker
De uv-stralen van de zonnebank zijn sterker dan die van de Belgische zon. Zonnebanklampen die de maximale stralingsintensiteit respecteren, komen overeen met uv-index 12, te vergelijken met de intensiteit van de zon in tropische landen. De zonnebank is dus minstens even schadelijk, aangezien ze uv A - en in mindere mate ook uv B - afgeeft.
Terwijl lang werd gedacht dat alleen uv B-stralen kankerverwekkend waren, weten we ondertussen dat uv A-stralen even schadelijk zijn. Aanvankelijk werden zonnebanken en gezichtsbruiners als "waarschijnlijk kankerverwekkend" beschouwd, sinds 2009 worden ze echter in de hoogste risicocategorie geplaatst, net als uv-straling in het algemeen.
Uit een overzichtsstudie uit 2021 blijkt dat het risico op een melanoom 27 % hoger is bij mensen die ooit minstens één keer de zonnebank gebruikten. Het risico op een andere vorm van huidkanker ligt zelfs 40 % hoger!
Dat risico steeg nog verder voor personen die vóór de leeftijd van 20 jaar een zonnebank gebruikten of minstens tien zonnebankbeurten achter de rug hadden. Vermijd de zonnebank dus, want die is minstens even schadelijk en kankerverwekkend als de zon.
In plaats van je huid onder de zonnebank "voor te bereiden" op de felle vakantiezon, kun je ze beter goed beschermen tijdens je vakantie. Zonnebank is overigens bij wet verboden voor personen die reeds behandeld werden voor huidkanker en voor minderjarigen.
Hoewel er in ons land wordt gescreend op verschillende kankers, zoals borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker, is dat niet het geval voor huidkanker. Het is immers niet wetenschappelijk bewezen dat screening van de volledige bevolking op huidkanker bijdraagt tot een daling van de sterfte, terwijl het wel een serieuze investering zou betekenen voor de maatschappij. Zo'n screening van de volledige bevolking zou ook gepaard gaan met flink wat nadelen:
- Directe lichamelijke impact
- Minder beschikbaarheid van dermatologen
- Valse geruststellingen
- Vals positieve resultaten
- Overdiagnose
Bovendien is het ook niet bekend hoeveel van de behandelde letsels echt gevaarlijke tumoren zijn en hoeveel onschuldige huidvlekken op die manier worden verwijderd. Wij menen dat elke screening goed moet worden geëvalueerd en dat de bevolking eerlijk moet worden geïnformeerd.
Ook voor zelfcontrole geen bewijs
In zekere zin geldt het voorbehoud bij screening door artsen ook voor zelfonderzoek. Wetenschappelijk staat niet onomstotelijk vast dat dit levens zou redden. Maar als je je eigen huid gaat controleren op verdachte vlekjes, doe je dat natuurlijk beter goed.
Zo controleer je je lichaam op huidkanker
Apps zijn geen dokter
Huidapps zoals SkinVision lijken dan een handig en betaalbaar alternatief om je moedervlekken en andere oneffenheden te checken op huidkanker. De Nederlandse app is een CE-gecertificeerd medisch hulpmiddel, maakt deel uit van het Belgische gezondheidsplatform mHealthBelgium, en wordt in ons land (deels) terugbetaald door de ziekenfondsen CM en Helan, wat de app extra credibiliteit geeft.
Dat geeft wellicht het idee dat je de dermatoloog gewoon kunt skippen, zolang je maar regelmatig zo'n zelfscan doet. Niets is echter minder waar. De app geeft een risicobeoordeling op basis van een foto, géén betrouwbare diagnose op basis van een fysiek onderzoek.
Apps enkel nuttig als reminder
En als de wachtlijst bij de dermatoloog te lang is, ga dan alvast langs je huisarts.