Aften

Aften zijn pijnlijke zweertjes op de slijmvliezen van de mond. Naargelang van de grootte, de duur en de pijn onderscheiden we drie soorten. In 80 % van de gevallen gaat het om banale aften. Die zijn kleiner dan 1 cm en verdwijnen na één tot twee weken vanzelf zonder littekenvorming. Banale aften ontstaan meestal tijdens de kinderjaren of de pubertijd. De frequentie en ernst verminderen met het ouder worden. In 10 tot 15 % van de gevallen zijn aften groter dan 1 cm. Dergelijke aften zijn erg pijnlijk, genezen minder vlot en laten regelmatig een litteken na. Dat geldt ook voor de meest zeldzame vorm (5 tot 10 % van de gevallen), herpetiforme aften, die sterk lijken op letsels van het herpesvirus. Deze aften zijn heel klein (1 tot 3 mm) en erg talrijk (zelfs honderd aften gelijktijdig).

De oorzaken van aften zijn niet echt gekend. De meest gangbare hypothese is dat het een auto-immuunreactie van het lichaam is op een letsel in de mond. Zo kan het slijmvlies gekwetst raken tijdens de tandverzorging, door een tandprothese, een harde tandenborstel, een verkeerde bijtbeweging tijdens het eten, een afgebroken tand of een scherp voedingsmiddel (zoals chips). Sommige mensen zouden er ook aanleg voor hebben. Bij sommige gevoelige personen lokken specifieke voedingsmiddelen dan weer reacties uit, zoals chocolade, aardbeien, citrusvruchten, noten, bepaalde kazen, tomaten, schaaldieren enz.

Andere factoren die mogelijk een rol spelen, zijn een vitaminegebrek, stress, hormonale veranderingen enz. Al is het oorzakelijke verband nooit wetenschappelijk aangetoond. Er bestaat ook geen enkel bewijs dat aften door een virus of een bacterie worden veroorzaakt. U kunt dus niet besmet raken met een aft en u kunt ze evenmin overdragen.

Aften zijn kleine witte, gele of grijswitte kratervormige zweertjes aan de binnenzijde van lippen en wangen, op de tong, onderaan in de mond, op het tandvlees, en soms op het verhemelte. De ernst van de symptomen varieert naargelang van de vorm. Kenmerkend zijn, afhankelijk van de plaats:

• een branderig gevoel
• pijn
• hinder bij het spreken, slikken en kauwen

Als u last hebt van aften, hoeft u normaal gezien niet naar de dokter. Is de hinder of de pijn te erg, dan kunnen bepaalde (para)farmaceutische middelen eventueel verlichting brengen. Maar let op: het aanbod is enorm, maar het nut van de meeste middelen is niet of onvoldoende aangetoond.
In sommige gevallen kunnen aften op andere aandoeningen wijzen. Raadpleeg dus wel een arts als:

• de mondzweer een vreemde vorm heeft of heel groot is (meer dan 1 cm)
• de aft na twee tot drie weken nog niet genezen is
• de aft heel hevige pijn veroorzaakt
• er gelijktijdig nog andere aanhoudende symptomen optreden, zoals koorts, spierpijn, huidletsels enz.

De arts zal nagaan of de aften eigenlijk geen andere mondletsels zijn die een aangepaste behandeling vereisen (bv. bacteriële of virale infecties). In zeldzame gevallen kunnen aften een teken zijn van een ernstige aandoening, zoals van ziekten die het immuunsysteem verzwakken (bv. aids) of maag-darmaandoeningen (bv. coeliakie, de ziekte van Crohn).

Banale aften vergen niet echt een behandeling. Is de pijn draaglijk, behandel ze dan liever niet. Er bestaan allerlei medicijnen en remedies, maar die kunnen hooguit de symptomen verzachten. De meeste vrij verkrijgbare producten tegen aften zijn echter niet geschikt voor kinderen jonger dan 6 of zelfs 12 jaar. Overigens zijn bijwerkingen niet uitgesloten. Zo kunnen ze soms irritatie of overgevoeligheidsreacties veroorzaken.

Een echt goed middel dat werkzaam is bij de meeste mensen blijkt niet te bestaan. Een klein aantal producten heeft een veeleer beperkte werking. Van andere is niet eens bekend of ze wel werken. Eventueel kunt u enkele pijnbestrijdende middelen overwegen.

Ontsmettings- en plaatselijk verdovende middelen, plantaardige producten - erg veel producten beweren aften te bestrijden, maar de efficiëntie is niet aangetoond, of hooguit heel bescheiden.

Mondspoelingen

Ontsmettingsmiddelen of antiseptica op basis van chloorhexidine (zoals Corsodyl, Eludril, Baxil) werken in op bacteriën en virussen. Een bacteriële surinfectie van aften is heel zeldzaam en is door een goede mondhygiëne gemakkelijk te vermijden. Volgens enkele studies hebben deze producten een zekere pijnbestrijdende werking. Er bestaan nog andere soorten antiseptische middelen, maar over hun doeltreffendheid bestaan er nog minder gegevens.

Plaatselijk verdovende middelen

Lokale anaesthetica op basis van lidocaïne (bv. Medica, Colludol, Anginol Lidocaine) hebben een (heel) tijdelijk plaatselijk pijnbestrijdend effect. Deze zijn alleen in gecombineerde vorm met een antisepticum verkrijgbaar.

Plantaardige middelen

Sommige van deze middelen hebben het statuut van medicijn. Dit betekent niet dat hun doeltreffendheid duidelijk is bewezen, maar wel dat er meer waarborgen zijn voor de kwaliteit en dat de veiligheid door het systeem van geneesmiddelenbewaking beter wordt opgevolgd. Enkel Kamillosan is zuiver plantaardig (extract van kamillebloempjes, waaraan een ontstekingsremmende en ontsmettende werking wordt toegeschreven). Pyralvex combineert rabarberextract (dat ontstekingsremmende eigenschappen wordt toegedicht) en salicylzuur. Sedemol bevat dan weer veel meer andere actieve bestanddelen dan planten. Hoewel de concentraties heel laag zijn, zijn we geen voorstander van die mix, vooral omdat sommige van deze bestanddelen overbodig zijn en/of een veiliger alternatief kennen.

Beschermende film

Verschillende niet-medicamenteuze producten werken volgens een filmbeschermend principe: ze vormen een barrière die de aft tegen irritatie van buitenaf beschermt. De doeltreffendheid daarvan is echter niet aangetoond. Terwijl Urgo Aften zich beperkt tot een veeleer mechanische werking, bevatten Indolphar en Oralmedic stoffen die door het mondslijmvlies kunnen worden geabsorbeerd.

Behandeling van ernstige aften

In ernstige gevallen kan de arts de aften lokaal behandelen met cortisone. Nog doeltreffender is het coaguleren of dichtschroeien van de aften, hetzij elektrisch, hetzij met chemische middelen.

Banale aften verdwijnen gewoonlijk vanzelf na één tot twee weken. Ze hebben wel de neiging om regelmatig terug te komen. De aanvallen kunnen elkaar min of meer snel opvolgen.

Aangezien de oorzaken van aften niet precies bekend zijn, kunt u ze niet met zekerheid voorkomen. Niettemin staat vast dat bepaalde factoren een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van aften, zoals een letsel in de mond of bepaalde voedingsmiddelen. Voorzichtigheid is dus aan te raden:

• Hebt u last van aften, probeer dan te achterhalen of u bepaalde voedingsmiddelen beter mijdt, bijvoorbeeld chocolade, aardbeien, citrusvruchten, noten, bepaalde kazen, tomaten, schaaldieren enz.
• Poets uw tanden voorzichtig met een zachte borstel om kwetsuren te voorkomen. Een versleten tandenborstel kan uw mondslijmvlies beschadigen, waardoor er gemakkelijker aften ontstaan.
• Krab niet aan de aft en vermijd ze bij het tandenpoetsen. Krabben en poetsen bespoedigen de genezing niet. Integendeel, een ruwe behandeling van het zweertje kan de situatie nog erger maken.