Ons advies voor het opsporen en behandelen van prostaatkanker
Wat is prostaatkanker?
Het is de meest voorkomende kanker bij mannen. Prostaatkanker groeit normaal gesproken (erg) langzaam en de meeste mannen met prostaatkanker zullen er nooit last van hebben. De overgrote meerderheid zal zelfs nooit weten dat ze prostaatkanker hebben. De overlevingskansen gedurende vijf jaar na diagnose zijn bovendien zeer hoog (98 %). Slechts in enkele gevallen groeien de prostaattumoren agressief buiten de prostaat of zaaien ze verder uit en hebben ze onmiddellijke behandeling nodig.
Symptomen van prostaatkanker
Er zijn geen specifieke symptomen waarvoor je extra attent hoeft te zijn. Bij heel veel mannen komt prostaatkanker nooit aan het licht en veroorzaakt het geen hinder. Enkel bij uitgezaaide prostaatkanker (en wanneer de kans op genezing minimaal is) treden symptomen zoals botpijn op.
Ook plasproblemen zijn geen specifiek symptoom van prostaatkanker, maar omdat veel artsen en veel patiënten ze toch als aanwijzing beschouwen, wordt door deze problemen vaak een onderzoek gedaan. Uit onderzoek blijkt dat mannen met plasklachten geen verhoogd risico hebben op prostaatkanker.
Hoe onderzoekt een arts een patiënt op prostaatkanker: de PSA-test
Wanneer artsen op zoek gaan naar een eventuele prostaatkanker, voeren ze vaak eerst een rectaal onderzoek uit. Hierbij voelt de arts via het rectum aan de prostaatklier, om de grootte in te schatten en om te zoeken naar harde of oneffen stukken van de prostaatwand. Dit kan wijzen op een kanker.
Daarna volgt een PSA-test. Die wordt als de belangrijkste screeningstool beschouwd. De resultaten hebben een grote impact op latere onderzoeken en behandelingen. Maar deze test is verre van onfeilbaar.
Met een bloedafname bepaalt men de PSA-waarde, of prostaatspecifiek antigeen. PSA is een stof die wordt aangemaakt door de prostaat om zaadcellen vloeibaar te maken en die in kleine hoeveelheden in het bloed detecteerbaar is. Een abnormaal hoog gehalte kan wijzen op prostaatkanker.
Maar een verhoogde PSA kan echter ook vrij onschuldige oorzaken hebben zoals een prostaatontsteking of een goedaardige prostaatvergroting. Er is altijd verder onderzoek nodig om de diagnose te bevestigen.
Nadelen van de PSA-test als screeningstool
De PSA-screening kan onmogelijk met zekerheid zeggen of er sprake is van kanker of niet. Want de waarden van de screening kunnen ook het gevolg zijn van andere (onschuldige) oorzaken. PSA-waarden zijn immers zeer variabel, stijgen met de leeftijd en kunnen bijvoorbeeld zelfs verhoogd zijn na een recente ejaculatie of een langdurige fietstocht.
Een PSA-screening kan dus heel wat valspositieve resultaten opleveren, wanneer blijkt dat er een kanker wordt gediagnosticeerd die er eigenlijk geen is. Dergelijk vals alarm brengt veel stress, angst en onnodige vervolgonderzoeken zoals invasieve biopsies met zich mee. Langs de andere kant kunnen er ook valsnegatieve resultaten zijn. Je kunt ook prostaatkanker én een normale PSA-waarde hebben.
De PSA-test kan ook niet onderscheiden of het een laag- of hoogrisicokanker is. Er zullen dus veel latente kankers ontdekt worden (overdiagnose) en te veel onnodige agressieve behandelingen gestart worden (overbehandeling) met bijwerkingen zoals incontinentie en erectiestoornissen, zonder dat het aantal overlijdens door prostaatkanker sterk daalt.
Omdat de voordelen niet opwegen tegen deze nadelen, worden systematische PSA-screenings dus niet aanbevolen.
Wat als er een biopsie nodig is?
Wijzen de eerste onderzoeken op prostaatkanker, dan wordt bij een later onderzoek normaal gezien een biopsie uitgevoerd. Tijdens een echografie wordt er dan een naald via het rectum ingebracht die stukjes weefsel van de prostaat wegneemt voor onderzoek in het labo.
Als er effectief sprake is van prostaatkanker kunnen ze meteen onderzoeken hoe agressief die is en hoe groot de kans is dat de kanker zal uitzaaien buiten de prostaat. Maar deze techniek is niet helemaal waterdicht en is bovendien niet zonder risico. Het kan leiden tot pijnlijk urineren, bloed in de urine, urineretentie of een ontsteking van de prostaatklier.
Wanneer prostaatkanker wordt vastgesteld, wordt vaak ook onderzocht of er al uitzaaiingen zijn. Daarvoor zijn nog andere onderzoeken nodig zoals een CT-scan of een MRI.
LEES MEER IN ONS DOSSIER over prostaatkanker
De voor- en nadelen van een behandeling
Lokale prostaatkanker
Meestal leidt een screeningsonderzoek tot diagnose van een vroege of lokale kanker. Maar bij een lokale prostaatkanker (die zich binnen de prostaat bevindt) is het vaak niet nodig om je te laten behandelen. Want het is zelfs helemaal niet zeker dat die ooit problemen zal veroorzaken.
Behandelingen zoals een operatie of bestraling kunnen heel wat lastige bijwerkingen hebben, zoals urine-incontinentie en erectieproblemen. Daarom kan het nuttiger zijn om de prostaatkanker heel aandachtig op te volgen in plaats van het onmiddellijk te laten behandelen.
Gevorderde prostaatkanker
Bij lokaal gevorderde prostaatkanker daarentegen wordt een onmiddellijke behandeling wel aanbevolen, bij uitgezaaide kanker is genezing moeilijk en tracht men de groei van de kanker te vertragen en de klachten te verlichten.
Kiezen tussen operatie of bestraling
Er zijn twee manieren om je actief te laten behandelen. Samen met je uroloog kies je de behandeling die voor jou het beste is, afhankelijk van je leeftijd, algemene gezondheid en het stadium van de kanker.
De eerste is prostatectomie, een operatie waarbij de volledige prostaat wordt verwijderd. Het alternatief is radiotherapie, waarbij de kankercellen door bestraling worden gedood.
Radiotherapie en opereren geven allebei goede resultaten om de kanker onder controle te krijgen; er is geen behandeling die duidelijk beter is dan de andere. Ze hebben echter wel een aantal vaak voorkomende bijwerkingen, zoals erectiestoornissen en urine-incontinentie.
Actieve opvolging soms beter dan behandeling
Wanneer de kanker lokaal is en de kans klein lijkt dat hij zal groeien, kun je dus ook kiezen om je niet meteen te laten behandelen. Je wordt dan heel nauw en regelmatig opgevolgd met bijvoorbeeld een rectaal onderzoek, een PSA-meting en een biopsie of MRI. Alleen als er tekenen zijn van verslechtering, wordt een behandeling opgestart.
Op deze manier vermijd je onnodige bijwerkingen en complicaties van een operatie of radiotherapie, en kunnen artsen doorgaans tijdig ingrijpen als de kanker toch sneller begint te groeien.
De resultaten, genezings- en overlevingskansen bij een aandachtige opvolging zijn vergelijkbaar met die na een onmiddellijke behandeling. De voortdurende opvolging veroorzaakt natuurlijk wel de nodige stress en angst. Bovendien zijn ook de controlebiopsieën onaangenaam en niet helemaal zonder bijwerkingen.
Conclusie
Vanaf de leeftijd van 50 neemt de kans op prostaatkanker geleidelijk toe, met een piek tussen 65 en 75 jaar. Momenteel wordt een systematische prostaatkankerscreening van gezonde mannen van middelbare leeftijd niet aanbevolen. Enkel bij een sterk verhoogd risico op prostaatkanker, bijvoorbeeld als je meerdere familieleden hebt met prostaatkanker, kan een screening nuttig zijn.
Kies je tóch voor een individuele screening, laat het dan een goed doordachte en geïnformeerde keuze zijn. Bespreek en beslis met je huisarts of uroloog wat in jouw situatie de beste keuze is en overweeg de voor- en nadelen van screening.
Geraak niet in paniek als de diagnose ook bij jou wordt gesteld: in de meeste gevallen is de prognose gunstig, met of zonder behandeling. Neem dus de tijd om alle opties af te wegen, want het is erg belangrijk om je goed te informeren over de voor- en (zeker) de nadelen van de verschillende behandelingen.