Alles wat je moet weten over coronazelftesten

Stap 1: hoe neem je het staal?

Voer de test uit bij een temperatuur tussen 15 en 30°C. Laat het materiaal dat je nodig hebt voor de test ook op deze temperatuur komen voor je met de test begint. Laat de test niet op de vensterbank in de zon of buiten in de vrieskou liggen, anders kan dit foutieve resultaten opleveren.

Bij de zelftest zal een steriel wattenstaafje of wisser zitten. Daarmee moet je een staal van je neusslijmvlies nemen.

Je moet de wisser enkele centimeters in je neusgat steken, hem enkele malen ronddraaien zodat deze de wanden van je neus raakt en dan voorzichtig weer verwijderen. Vervolgens moet je hetzelfde doen (met dezelfde wisser) voor je andere neusgat.

Bron: Bijsluiter Beijing Hotgen Biotech Coronavirus (2019-nCoV) Antigen Test

Neus-keel-wissers waarbij je de wisser diep in je neus tot in je keel steekt, mogen in ons land niet gebruikt worden voor zelftesten.

Let op: de exacte instructies kunnen verschillen naargelang de test, dus lees voor gebruik aandachtig de bijsluiter!

Stap 2: hoe voer je de test uit?

Vervolgens moet je de wisser in een tube met een speciale vloeistof steken, enkele malen ronddraaien en een tijdje laten rusten. Hierdoor zullen de cellen van je neusslijmvlies los kunnen komen van de wisser en kunnen ook de (virale) eiwitten vrij komen uit deze cellen.

Bron: Roche

Dan moet je enkele druppels vloeistof uit deze tube op een soort cassette aanbrengen (een soort teststrookje zoals bij een zwangerschapstest). Na ongeveer 15 minuten zal je het resultaat kunnen aflezen.

Bron: Roche

Stap 3: hoe lees je het resultaat?

Een diagnostische zelftest gaat na of er een specifiek eiwit van het coronavirus (SARS-CoV-2) in je neusslijmvlies aanwezig is. Of dat het geval is, kan je afleiden uit de aan- of afwezigheid van 2 gekleurde banden op het teststrookje.

Bron: Roche

• Zijn er 2 gekleurde banden aanwezig, nl. de Test band en de Controle band, dan is het resultaat positief. Dat wil zeggen dat je momenteel waarschijnlijk besmet bent met SARS-CoV-2. Omdat er steeds een kans is dat het resultaat vals positief is, moet je dit laten bevestigen in een testcentrum. Ook wanneer de testband maar lichtjes verandert van kleur, moet de test als positief worden beschouwd. Contacteer hiervoor NIET je huisarts, maar vraag een activatiecode voor een PCR-test via het contactcenter op 02 214 19 19.
• Zie je enkel een gekleurde Controle band, dan is het resultaat negatief. Deze Controle band geeft aan dat de testprocedure vanaf het moment van het aanbrengen van de vloeistof op de cassette correct verlopen is (oa dat er voldoende staal is aangebracht). Of de staalname en het aanbrengen van de wisser in de vloeistof correct verlopen zijn, wordt echter niet gecontroleerd. Een negatieve test geeft echter geen 100% zekerheid dat je niet besmet bent met SARS-CoV-2. Hoe dat komt, lees je in op deze pagina.
• Zie je enkel een gekleurde Test band of geen enkele band, dan is de test niet correct verlopen (vb. onvoldoende staal aangebracht in de cassette). Je kan geen conclusies trekken uit dit resultaat en moet de test herhalen met een nieuwe wisser en cassette.

Let op! Bij elke test staat een aanbevolen tijdsduur voor het aflezen van de banden. Hou je hier strikt aan. Resultaten die eerder of later afgelezen worden zijn mogelijkerwijze niet correct.

De kans op vals positieve of vals negatieve resultaten is groter bij zelftesten dan bij PCR testen. Maar die kans hangt af van hoeveel virus er in omloop is. Hoe meer virus er circuleert, zoals tijdens deze vierde golf, hoe kleiner de kans op een vals positief resultaat en hoe groter de kans op een vals negatief resultaat. Bovendien is de kans op een vals negatief resultaat groter bij personen zonder symptomen. In deze sectie leggen we uit waarom dat zo is.

Hoe wordt betrouwbaarheid getest?

De betrouwbaarheid van een diagnostische test kan op verschillende manieren weergegeven worden. Daarom is het belangrijk om eerst een aantal termen te begrijpen.

• De personen in kolom a zijn niet besmet met SARS-CoV-2 en het resultaat van hun test is ook negatief. Dit zijn dus de echt negatieven.
• De personen in kolom b zijn besmet met SARS-CoV-2, maar het resultaat van hun test is negatief. Dit zijn de vals negatieven.
• De personen in kolom d zijn besmet met SARS-CoV-2 en het resultaat van hun test is ook positief. Dit zijn de echt positieven.
• De personen in kolom c zijn niet besmet met SARS-CoV-2, maar het resultaat van hun test is toch positief. Dit zijn de vals positieven.

Bron: RIVM

De sensitiviteit of de gevoeligheid van een test is de kans dat de test een positief resultaat geeft bij personen die besmet zijn met SARS-CoV-2 (=d/b+d). Hoe groter de gevoeligheid, hoe kleiner het aantal vals negatieven.

De specificiteit van een test is de kans dat de test een negatief resultaat geeft bij personen die niet besmet zijn met SARS-CoV-2 (=a/a+c). Hoe groter de specificiteit, hoe kleiner het aantal vals positieven.

Hoe betrouwbaar zijn antigeentesten?

Diagnostische zelftesten behoren tot de categorie van snelle antigeentesten. De betrouwbaarheid van zulke testen wordt berekend ten opzicht van die van een PCR test, omdat dit nog steeds de meest betrouwbare test is om na te gaan of je momenteel besmet bent met SARS-CoV-2.

PCR testen hebben een hoge gevoeligheid én specificiteit. Als zo’n test een positief resultaat oplevert, is de kans heel groot dat je ook echt besmet bent met SARS-CoV-2. Omgekeerd, als het resultaat negatief is, is de kans groot dat je niet besmet bent met SARS-CoV-2. Vanwege die hoge gevoeligheid zijn deze testen vooral nuttig om uit te sluiten dat personen zonder symptomen toch besmet zijn, zoals bijvoorbeeld hoog-risicocontacten of personen die in een ziekenhuis of woonzorgcentrum opgenomen worden. Je wil dan vooral voorkomen dat ze anderen zouden besmetten zonder het zelf te beseffen.

Het nadeel van die hoge gevoeligheid is echter dat een PCR test heel lang positief blijft, gemiddeld 17 dagen na besmetting, wanneer de meeste patiënten niet meer besmettelijk zijn. Vandaar dat een negatieve PCR test in ons land geen voorwaarde is om de isolatie te mogen beëindigen. Besmette patiënten mogen na 10 dagen uit isolatie als ze al 3 dagen koortsvrij zijn en hun symptomen merkbaar verbeteren.

(Snelle) antigeentesten, waaronder dus ook de zelftesten, zijn minder betrouwbaar dan PCR testen. In ons land moet de gevoeligheid, volgens testen van de fabrikant en in vergelijking met de resultaten van een PCR test, minstens 90% zijn en de specificiteit minstens 99%. Daarom zijn (snelle) antigeentesten minder geschikt om besmetting met 100% zekerheid uit te sluiten. Ze worden vooral gebruikt om besmette personen snel te kunnen oppikken en isoleren, bijvoorbeeld in scholen of bedrijven, en zo uitbraken te voorkomen. Patiënten die maximum 5 dagen symptomen van covid-19 hebben, hebben een grote kans om besmet te zijn én voldoende virusdeeltjes te produceren om opgepikt te worden door een antigeentest. Daarom wordt zo’n test bij hen aanbevolen. Zo’n test kan sinds begin november 2021 ook afgenomen worden bij een apotheker. Ook aankomende en terugkerende reizigers kunnen hiervan gebruik maken.

Hoe betrouwbaar zijn zelftesten?

Diagnostische zelftesten zijn snelle antigeentesten die je zelf kan afnemen en interpreteren. Ze zijn dus, net als de snelle antigeentesten, over het algemeen minder gevoelig dan een PCR test. Maar wat betekent dat nu concreet als je zelftest een positief of negatief resultaat oplevert?

Wat betekent een positief testresultaat?

De kans op een vals positieve test wordt enerzijds bepaald door de specificiteit, en anderzijds door de kans dat de geteste personen een besmetting oplopen. De specificiteit kan je terugvinden in de bijsluiter. Om deze waarde te bepalen, werd gekeken naar een groep testpersonen die niet besmet waren met SARS-CoV-2. Dat werd bevestigd door een PCR test. Bij deze testpersonen werd tegelijkertijd een (snelle) antigeentest of zelftest afgenomen. Een aantal personen testte negatief met de PCR test maar positief met de antigeentest of zelftest. Een specificiteit van 99% betekent dat de (snelle) antigeentest of zelftest in een groep van 100 personen die niet besmet zijn er 99 als negatief zal aanwijzen. Met andere woorden, de kans op een vals positief resultaat is dan 1 op 100.

In het dagelijks leven zal de kans op een vals positief resultaat echter afhangen van de hoeveelheid virus die bij de bevolking circuleert. De kans op een vals positief resultaat wordt kleiner naarmate er meer virus circuleert en er meer kans is dat mensen écht besmet zijn, zoals tijdens deze vierde golf. Dat wordt geïllustreerd in onderstaand voorbeeld, voor een antigeentest met een specificiteit van 99% en een gevoeligheid van 80%. Als het besmettingsrisico 5% bedraagt, is je kans op een vals positieve test ongeveer 1 op 5. Is het besmettingsrisico 1%, dan heb je ongeveer 1 kans op 2 op een vals positieve test. Ligt het besmettingsrisico rond 0,5%, dan is de kans op een vals positieve test zelfs 2 op 3.

Voorbeeld voor antigeentest met gevoeligheid van 80% en specificiteit van 99%

Wat betekent een negatief testresultaat?

De kans op een vals negatieve test wordt enerzijds bepaald door de gevoeligheid, en anderzijds door de kans dat de geteste personen een besmetting oplopen. De gevoeligheid kan je terugvinden in de bijsluiter. Om deze waarde te bepalen, werd gekeken naar een groep testpersonen die allemaal besmet waren met SARS-CoV-2. Dat werd bevestigd door een PCR test. Bij deze testpersonen werd tegelijkertijd een (snelle) antigeentest of zelftest afgenomen. Deze slaagden er echter niet in om al deze besmettte personen op te sporen. Onmiddellijk na de besmetting produceert een besmet persoon immers nog maar weinig virusdeeltjes. Dat is onvoldoende om opgepikt te worden door een antigeentest of zelftest, maar wel voldoende om opgepikt te worden door een PCR test. Ook personen die al lange tijd (>10 dagen) besmet zijn en niet meer voldoende virusdeeltjes produceren om anderen te besmetten, zullen waarschijnlijk niet opgepikt worden door een antigeentest of zelftest, wat dan weer een voordeel is ten opzichte van een PCR test. Een gevoeligheid van 80% betekent dat de (snelle) antigeentest of zelftest in zo’n groep met allemaal besmette personen 4 op 5 besmette personen effectief zal opsporen. Met andere woorden, de kans op een vals negatief resultaat is dan 1 op 5.

In het dagelijks leven zal de kans op een vals negatief resultaat echter afhangen van de hoeveelheid virus die bij de bevolking circuleert. De kans op een vals negatief resultaat wordt kleiner naarmate er minder virus circuleert en er minder kans is dat mensen écht besmet zijn. We moeten dan immers 2 kansen vermenigvuldigen, namelijk de kans dat een persoon in de algemene bevolking besmet is, en de kans dat de zelftest die besmette persoon niet oppikt. Is de kans om besmet te zijn in de algemene bevolking bijvoorbeeld 1 op 20 (5%), dan zal de kans op een vals negatief resultaat ongeveer 1 op 100 zijn (1/20 x 1/5). Is het besmettingsrisico 1 op 100 (1%) dan heb je ongeveer 1 kans op 500 op een vals negatieve test. Ligt het besmettingsrisico rond 1 op 200 (0,5%), dan is de kans op een vals negatieve test ongeveer 1 op 1000. Deze waarden kan je ook terugvinden in onderstaand voorbeeld, voor een antigeentest met een specificiteit van 99% en een gevoeligheid van 80%.

Voorbeeld voor antigeentest met gevoeligheid van 80% en specificiteit van 99%

Let op: bovenstaande waarden houden geen rekening met de kans dat je de test niet correct uitvoert. Dat is een bijkomend risico van zelftesten. In tegenstelling tot bij PCR testen of (snelle) antigeentesten komt er immers geen gezondheidswerker aan te pas. Als je de wisser niet correct in je neus aanbrengt en niet voldoende neusslijmvlies verzamelt of als je de wisser niet correct aanbrengt in de tube met vloeistof, is er een groter risico op een vals negatieve test. Ook als je de test bij te hoge of te lage temperatuur uitvoert of te lang wacht om het resultaat af te lezen, neemt de kans op vals negatieve of vals positieve resultaten toe.

Sinds 4 april 2021 mogen diagnostische zelftesten in ons land worden verkocht. Oorspronkelijk waren ze enkel verkrijgbaar bij de apotheker, sinds 1 juli 2021 ook in enkele supermarkten of drogisterijen. Daar kosten ze momenteel ongeveer € 3,5 tot 4 per test. In de supermarkt krijg je per definitie geen informatie of over wat je moet doen bij een positief of negatief resultaat. Lees daarom altijd goed de bijsluiter voor gebruik of koop een zelftest bij een apotheek als het de eerste keer is dat je zo’n test gaat uitvoeren.

De apotheek is ook de aangewezen plaats voor wie recht heeft op een verhoogde tegemoetkoming. Voor deze personen betaalt de ziekteverzekering het aankoopbedrag, dat rond de € 7 tot € 10 ligt, grotendeels terug. Bij aankoop van maximum 2 testen per week per gezinslid hoeven deze personen slechts 1 euro remgeld per test te betalen. Voor alle andere mensen is geen terugbetaling voorzien.  

Sciensano geeft aan dat zelftesten in volgende situaties gebruikt kunnen worden voor personen zonder symptomen van COVID-19, ongeacht of ze volledig gevaccineerd zijn of niet:

• Als gebaar van hoffelijkheid naar de omgeving, als extra verdedigingslinie. Stel bijvoorbeeld dat je op bezoek wil gaan bij je oma of bij een hulpbehoevende buur of dat je een weekend wil doorbrengen met een grote groep vrienden. Ben je heel besmettelijk, dan zal de test dat aangeven en kan je dit contact beter vermijden om anderen te beschermen. Ook zelfstandigen kunnen door het regelmatig gebruik van zelftesten klanten extra bescherming bieden.
• Om een mogelijke besmetting bij jezelf vroegtijdig op te sporen:
  
  - Na een contact waarbij je bang bent dat je besmet geraakt bent. De zelftest wordt dan bij voorkeur 5 dagen na dit contact uitgevoerd, en in ieder geval in de periode 3-7 dagen na het contact. Doe je dit vroeger, dan bestaat de kans dat je nog niet voldoende virusdeeltjes produceert om door de test opgepikt te worden.
  
  - Volledig gevaccineerde personen die terugkeren uit een rode zone in een EU/Schengen land of een land dat op de lijst van uitzonderingslanden staat. Deze reizigers moeten zich niet verplicht laten testen, maar een zelftest is wel aangeraden. Je doet de zelftest best ongeveer 3-5 dagen na terugkeer.
  
  - Als je volledig gevaccineerd bent en een hoogrisicocontact gehad hebt, moet je een PCR test laten doen tussen 3 en 6 dagen na het hoogrisicocontact. Vanaf dag 4 na het hoogrisicocontact kan je, in afwachting van het resultaat van de PCR test, een zelftest gebruiken om de quarantaine stop te zetten. De vereiste hiervoor is dat je vanaf dag 4 dagelijks een negatieve zelftest kan voorleggen tot op het moment dat het negatieve resultaat van de PCR test bekend is. Ondertussen moet je wel voorzichtig blijven, alle voorzorgsmaatregelen blijven respecteren en je sociale contacten blijven beperken tijdens de daaropvolgende week, zeker als je onder hetzelfde dak woont met de besmette persoon. Voor niet (volledig) gevaccineerden is zo’n zelftest om vroeger uit quarantaine te mogen geen optie.
  
  - Als je een melding krijgt via de CoronAlert app dat je een laag-risico contact gehad hebt.

Daarnaast zijn zelftesten vanaf 21 november 2021 verplicht in discotheken en dancings waar geen mondmasker gedragen moet worden. Bezoekers moeten daar zowel hun Covid Safe Ticket laten zien als ter plaatse een zelftest doen.

Een zelftest mag NIET gebruikt worden ter vervanging van een PCR test of snelle antigeentest bij wie symptomen heeft van COVID-19, een hoog-risico contact gehad heeft of na terugkeer van op reis verplicht getest moet worden. Heb je symptomen van COVID-19, contacteer dan niet je huisarts, maar vul de onlinetool in om na te gaan of je je best laat testen. Als zo’n test zinvol blijkt te zijn, krijg je via die tool ook een code om een coronatest te laten afnemen bij een testcentrum of bij een apotheek in de buurt. De overheid geeft wel aan dat je, in afwachting van een afspraak bij een testcentrum of een apotheker, al een zelftest kan afnemen.

Een zelftest is NIET nuttig bij wie minder dan 3 maand geleden al een positieve PCR test had. De kans bestaat immers dat de test nog virusdeeltjes van je vorige besmetting oppikt.

Wat te doen bij een positief of negatief resultaat?

• Bij een positief resultaat moet je je laten testen in een testcentrum. Contacteer hiervoor NIET je huisarts, maar vraag een activatiecode voor een PCR-test via het contactcenter op 02 214 19 19. Dit heeft twee redenen. Enerzijds om een vals positief resultaat uit te sluiten. Anderzijds om ervoor te zorgen dat de overheid een overzicht bewaart van het aantal besmette personen en ook de contacttracing in gang gezet kan worden. Ga bij een positief resultaat onmiddellijk in isolatie tot je resultaat hebt van de PCR-test in het testcentrum. Als het dan om een vals positieve zelftest blijkt te gaan, mag de isolatie beëindigd worden.

• Bij een negatief resultaat heb je allerminst de garantie dat je niet besmet bent. Misschien ben je wel besmet maar produceer je nog niet voldoende virusdeeltjes om opgepikt te worden door de test. Of misschien heb je het staal niet correct afgenomen of de test niet correct uitgevoerd. Daarom moet je bij een negatief testresultaat de andere maatregelen zoals mondmaskers, afstand houden, enz., blijven respecteren.

Er bestaan verschillende soorten coronatesten.

Diagnostische testen

Diagnostische testen gaan na of je momenteel besmet bent met SARS-CoV-2. Er bestaan 2 soorten:

• Een moleculaire test of PCR test: Met een wattenstaafje neemt een gezondheidswerker een staal van je neus- en/of keelslijmvlies. Het staal gaat dan meestal naar een labo waar met de PCR techniek genetisch materiaal van het virus (RNA) wordt opgespoord. Deze test is nog steeds de meest betrouwbare test om na te gaan of een persoon momenteel besmet is met SARS-CoV-2.
• Een antigeentest: Bij de standaard antigeentest neemt een gezondheidswerker met een wattenstaafje een staal van je neus- en/of keelslijmvlies. Vervolgens worden eiwitten (ook wel ‘antigenen’ genoemd) van het virus opgespoord. Bij de standaard antigeentest gebeurt dit in het labo met behulp van speciale apparatuur. Maar dit kan ook met een soort teststrookje waarop de gezondheidswerker na enige tijd het resultaat kan aflezen. In dat laatste geval hoeft de analyse niet in het labo te gebeuren en spreekt men van een snelle antigeentest. Zo’n test is minder betrouwbaar dan een PCR test. Als je zo'n snelle antigeentest zelf afneemt, met een wisser in je neus of keel, en interpreert, net als bij een zwangerschapstest, dan gaat het om een diagnostische zelftest.

Serologische testen

Serologische testen gaan na of je in het verleden besmet bent geweest met SARS-CoV-2. Bij deze test worden antistoffen (ook wel antilichamen genoemd) tegen SARS-CoV-2 opgespoord in je bloed. De bloedafname, analyse en interpretatie gebeurt ofwel door een gezondheidswerker in een labo, ofwel door de patiënt zelf. Sinds 19 september 2020 zijn er immers serologische zelftesten beschikbaar in ons land. Na een vingerprik breng je een druppel bloed aan op een soort teststrookje en na enige tijd kun je zelf het resultaat aflezen, net als bij een zwangerschapstest. Deze test vertelt je echter alleen of je in het verleden besmet bent geweest met coronavirus, maar niet of je momenteel besmet bent.

Overzichtstabel

Voor- en nadelen van iedere test