Vals gezondheidsnieuws: herken jij de alarmbelletjes?
Om goede beslissingen te nemen, hebben we correcte info nodig. Voor onze gezondheid is dat niet anders. Helaas worden we op het internet langs alle kanten bestookt met foute informatie.
Valse feiten kunnen bewust de wereld worden ingestuurd, uit commerciële, ideologische of politieke overwegingen. In andere gevallen gaat het over onbedoelde onnauwkeurigheden of slechte journalistiek.
Bewust of onbewust, vals nieuws kan heel wat schade aanrichten als het blindelings wordt geloofd, zowel aan je bankrekening als aan je lijf. Daarom is het zo belangrijk dat je de alarmbelletjes op tijd herkent.
Ben jij in staat om goed van vals nieuws te onderscheiden?
Deze vragen bieden een leidraad:
- Is het nieuws of marketing?
- Gaat het om een betrouwbare website?
- Is dat wel een échte expert?
- Levert het onderzoek waarnaar wordt verwezen écht het nodige bewijs?
- Heeft iemand dit al gefactcheckt?
Websites, tijdschriften en kranten zijn verplicht om het commerciële karakter van “native advertising” (reclame vermomd als nieuws) duidelijk herkenbaar te maken. Velen doen dat met een label, zoals:
- advertentie
- reclame
- publireportage
- advertorial
- promotie
- aangeboden door (…)
- gerealiseerd in nauwe samenwerking met (…)
- powered by (…)
- …
Artikels waar zo’n label bij staat, moet je uiteraard met een grote korrel zout nemen. Firma’s gaan nooit tegen hun eigen winkel spreken.
Soms wordt zo’n label niet getoond, terwijl de inhoud wél tot stand kwam in samenwerking met een firma. In dat geval, moet je letten op rode vlaggen, zoals:
- het artikel is gepubliceerd door een “redactie” terwijl bij andere artikels de naam van een journalist staat.
- het artikel is om 0:00 u gepubliceerd.
- er wordt reclame gemaakt voor één merk.
Hieronder een voorbeeld van reclame vermomd als een artikel, herkenbaar aan het label "door Sérélys" (een firma).
Als je de bron niet kent, bekijk dan de ‘over ons’-pagina. Stel jezelf de vraag waarom ze dit artikel publiceren. Zitten er misschien commerciële belangen in het spel?
Betrouwbare websites zijn sites van organisaties die onafhankelijk en onpartijdig zijn (zoals Test Aankoop en Gezondheid en Wetenschap).
Sommige websites die vals nieuws verspreiden, zoals www.ninefornews.nl en www.earthmatters.nl, hebben een reputatie als site met vals nieuws. Hoe kun je dit checken?
- Google de URL tezamen met een trefwoord als “nepnieuws”, “fake news” of “hoax”. Als er in de zoekresultaten veel waarschuwingen opduiken, weet je hoe laat het is.
- Of: surf naar de Hoax-wijzer, de Décodex van Le Monde of mediabiasfactcheck om de betrouwbaarheid van je bron te checken. Helaas zijn niet alle websites beoordeeld.
- Of: bekijk de website eens goed. Kenmerkend voor sites met vals nieuws is dat ze zich profileren als “het andere nieuws” en emotioneel beladen taalgebruik en beelden gebruiken. Je vindt er dikwijls ook allerhande vergezochte complottheorieën op terug.
Dit is een bekende strategie om de geloofwaardigheid van een bericht op te krikken.
Stel jezelf de volgende vragen:
- Bestaat die expert wel écht? Laad zijn foto eens op in Google Images of Tineye en doe een reverse image search. Nepnieuwsverkopers gebruiken wel vaker stockfoto’s of foto’s van een ander om een uitgevonden “expert” een gezicht te geven.
- Heeft die persoon of organisatie dit écht gezegd? Check altijd de officiële website of social media van de expert of organisatie in kwestie (bv. Twitter). Neem eventueel contact op. Het zou niet de eerste keer zijn dat woorden in iemand zijn mond worden gelegd die nooit zijn uitgesproken.
- Heeft die persoon of organisatie daadwerkelijk expertise over de materie waarover het gaat? Soms worden “specialisten” naar voor geschoven die veeleer in de categorie kwakzalver thuishoren. Doe een Google-search (eventueel gecombineerd met een trefwoord zoals "quack") en kijk uit voor waarschuwingen.
Meet professor Henk Deleeuw, zogezegd specialist op het vlak van moleculaire biologie die een wondermiddel om beter te horen verkoopt. Zijn foto is een stockfoto. Deze professor bestaat helemaal niet. De getuigenis ernaast (superoma) is ook fake.
Verwijzen naar wetenschappelijk onderzoek is eveneens een bekende strategie om de geloofwaardigheid van een bericht op te krikken.
Is het niet duidelijk om welke studie het precies gaat? Wees dan heel voorzichtig. Het zou niet de eerste keer zijn dat onderzoek wordt vermeld dat niet heeft plaatsgevonden (zoals bijvoorbeeld het onderzoek dat hier besproken wordt naar de vermeende link tussen het spel Fortnite en echtscheidingen: FAKE).
Is er wel een concrete verwijzing beschikbaar? Zoek de studie waarover het gaat eventueel op via Pubmed of Google scholar. Vaak is er een samenvatting van het onderzoek beschikbaar die je gratis kunt raadplegen. Komt de inhoud van deze “abstract” overeen met wat in het artikel staat? Dat is niet altijd het geval. Nepnieuwsverspreiders zijn zeer sterk in het uit de context trekken van onderzoeksresultaten.
Inschatten of een studie écht bewijs levert voor een claim, is niet eenvoudig voor een leek. Dit moet je op zijn minst weten:
- Één studie is nooit genoeg om een claim hard te maken.
- Bevindingen met cellen of met dieren kun je niet zomaar veralgemenen naar mensen.
- Een verband wijst niet noodzakelijk op een causaal verband.
- Gesponsorde studies moet je altijd met een korrel zout nemen.
- Studies hebben vaak methodologische beperkingen waardoor je geen conclusies kunt trekken.
- Veel mensen doen aan “cherry picking”: enkel studies aanhalen die hun standpunt bevestigen, terwijl er ook studies die in een andere richting wijzen.
Kijk ook altijd even na of een vermelde studie niet teruggetrokken is (“retracted”) vanwege te grote tekortkomingen. Op Pubmed zie je dan een “Retraction notice” verschijnen.
Deze studie is onlangs teruggetrokken wegens te grote tekortkomingen.
Datgene waar jij je vragen bij stelt, is misschien al onder de loep genomen door een factchecker. Kijk dit even na.
Tip:
- Google het onderwerp tezamen met een trefwoord zoals “factcheck” en zie wat er verschijnt. Probeer het ook eens met andere trefwoorden zoals “myth”, “scam”, “hoax”, “evidence” …
- Ga na of je er iets over terugvindt met de Fact Check Explorer van Google.
Op dit ogenblik zijn er tal van organisaties en klassieke media die zich met factchecking bezig houden. Je moet wel opletten dat je niet bij een valse “factchecker” terecht komt. Sommige verspreiders van vals nieuws gebruiken dit label namelijk óók om de geloofwaardigheid van een bericht op te krikken …
De fakenews-website 9 For News waagt zich ook soms aan "factchecking" ...
