Zwangerschap en medicatie

Er dient altijd omzichtig omgesprongen te worden met medicatie. Tijdens een zwangerschap kan verkeerd geneesmiddelengebruik echter mogelijk nog ernstiger uitpakken. Afhankelijk van het stadium van de zwangerschap brengen geneesmiddelen verschillende risico´s met zich mee. Een medicijn heeft tijdens het eerste trimester een volstrekt andere invloed op de foetus dan wanneer de moeder borstvoeding aan een pasgeborene geeft bijvoorbeeld. Het is daarom verstandig om bij een zwangerschap of zwangerschapswens je medicijngebruik nog eens goed onder de loep te nemen.

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

Van een aantal geneesmiddelen is zeker dat het schadelijk kan zijn voor de (ongeboren) baby. Van sommige medicijnen weet men echter niet wat de exacte effecten zullen zijn. Slechts weinig geneesmiddelen en vaccins zijn geregistreerd voor gebruik tijdens de zwangerschap. Daarnaast is er een aantal geneesmiddelen waarvan we de risico’s simpelweg niet goed kunnen inschatten. 

Behandeling van de (aanstaande) moeder kan echter noodzakelijk zijn. Denk aan de behandeling van een chronische ziekte. Het niet goed behandelen van een chronische ziekte kan soms meer schade opleveren dan het geneesmiddel zelf. Goed overleg met de arts is daarom belangrijk. Er dient te alle tijden een weloverwogen besluit gemaakt te worden of de mogelijke nadelen opwegen tegen de voordelen. De voorkeur van een geneesmiddel gaat hierbij uit naar een middel waar veel onderzoek bij zwangere vrouwen naar is gedaan. Vaak worden hoge doses, verschillende medicijnen door elkaar en langdurig gebruik van een geneesmiddel afgeraden. Maar indien mogelijk, is het vermijden van geneesmiddelen altijd de beste optie.  

Mocht je last hebben van hoofdpijn, neem dan gerust een paracetamol. Blijven de klachten langer aanhouden of twijfel je? Ga dan zeker langs bij je apotheker of huisarts. Zo kan wekenlang gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap mogelijk de kans verhogen op problemen bij de intellectuele ontwikkeling en het gedrag van je kind. Ga bij langdurige of ernstige klachten tijdens de zwangerschap ook altijd bij je arts langs.

Onze module Zwangerschap & Medicatie, die zorgvuldig in elkaar is gezet door medische specialisten, helpt je op weg met het bepalen welk medicijn wel of niet veilig is tijdens de verschillende fases van de zwangerschap.

 

Basisrisico´s 

Een zwangerschap verloopt nooit helemaal zonder risico´s. Zo bestaat een basisrisico dat de baby ter wereld komt met een aangeboren afwijking. Eveneens is er een kans van 10 tot 15% op een miskraam. In het kader van medicatiegebruik wordt dan gekeken in hoeverre deze basisrisico’s worden verhoogd door het gebruik van geneesmiddelen. Bijkomend wordt rekening gehouden met andere risico’s zoals de kans op vroeggeboorte of een laag geboortegewicht.

Een algemeen overzicht voor de mogelijke risico´s per stadium vind je hieronder.

 

Medicatie vóór zwangerschap 

Rondom geneesmiddelengebruik voorafgaand aan de zwangerschap is in de wetenschap nog zeer weinig informatie beschikbaar. Wel is bekend dat sommige medicijnen invloed kunnen hebben op de fertiliteit. 

Vooral belangrijk is dat iemand met een zwangerschapswens die chronisch gebruik maakt van een bepaald geneesmiddel, dit kenbaar maakt aan de behandelende arts. Sommige middelen kunnen namelijk nog heel lang aanwezig blijven in het lichaam. Een voorbeeld is het medicijn acitretine, dat wordt gebruikt bij ernstige psoriasis. Dit medicijn kan zeker nog twee jaar na inname aangeboren afwijkingen bij het kind veroorzaken. 

Indien mogelijk kan je in overleg met een medisch professional kijken naar een veilig alternatief. 
Dat betekent niet per se dat het geneesmiddelengebruik direct gestaakt moet worden. Het is hierbij de vraag of het geneesmiddel erger is dan de kwaal zelf. Er dient dus opnieuw een weldoordachte keuze gemaakt te worden over het al dan niet toedienen van een medicijn. 

In onze module Zwangerschap & Medicatie vind je hierover meer advies. 

Per ongeluk medicatie genomen omdat je niet wist dat je zwanger was? Bespreek dit met je behandelende arts.

 

Medicatie tijdens zwangerschap

Om een helder beeld te krijgen van de risico´s van geneesmiddelengebruik tijdens de zwangerschap, is het nuttig om de fases van de groei van de baby te begrijpen. De zwangerschap is onderverdeeld in drie trimesters, deze duren alle drie ongeveer drie maanden. De kans op het ontstaan van aangeboren afwijkingen is sterk afhankelijk van het moment waarop het geneesmiddel wordt gebruikt. 

Het eerste trimester wordt onderverdeeld in twee periodes. De eerste twee weken is de periode tussen de conceptie en de volledige implantatie. Dat houdt eigenlijk in dat je de eerste twee weken van de 40 weken zwangerschap nog niet ‘echt’ zwanger bent. De bevruchting vindt namelijk pas twee weken na de eerste dag van de laatste menstruatie plaats. Twee weken na de laatste menstruatie vindt de eisprong plaats. Dit is dit hét moment dat je vruchtbaar bent en dus zwanger kunt worden. Let wel: hier wordt uitgegaan van een cyclus die 28 dagen duurt, en dit kan per vrouw verschillen. 

In ieder geval betekent dat, dat je eigenlijk maar 38 weken zwanger bent. Waarom wordt er dan gesproken van 40 weken zwangerschap? Vaak weten vrouwen heel goed wanneer ze voor het laatst hun regels hadden. Veel lastiger wordt het om exact aan te duiden wanneer de bevruchting plaatsvond. Zo kan een spermacel er bijvoorbeeld twee of drie dagen over doen voor deze de eicel bevrucht. In deze fase is het in ieder geval cruciaal dat er geen blootstelling plaatsvindt met zogenaamde teratogene stoffen: een schadelijke stof die de moeder tot zich neemt (zoals een schadelijk geneesmiddel). Dit kan afwijkingen bij de foetus veroorzaken en zelfs de kans op een miskraam vergroten.

Deze eerste ontwikkeling van de vrucht begint dus ongeveer vanaf dag 15. De implantatie van de vrucht in het slijmvlies van de baarmoeder vindt plaats vanaf dag 21 tot 25. 

De tweede periode van het eerste trimester is van week 4 t/m week 14. In deze eerste weken groeit de bevruchte eicel uit tot een foetus (vanaf week 8-9 spreken we van een foetus). De eerste aanleg van alle organen vindt plaats in deze fase. Globaal gezien is dit ook de fase waarin de embryo/foetus de grootste kans heeft op het ontwikkelen van aangeboren afwijkingen. In hoeverre dit beïnvloed wordt, ligt aan het stadium van de aanleg van de organen. Het is dus een zeer kwetsbare periode en er dient dus verstandig omgegaan te worden met medicatie. 

Week 13 – 15 t/m 28 – 30 is het tweede trimester. Tijdens deze fase maakt het kindje een flinke groeispurt door. De kans op misvormingen of een miskraam is in dit trimester al een stuk kleiner geworden. Wel bestaat er nog steeds de kans op beschadiging van de organen die volop in ontwikkeling zijn. Dit kan een negatieve invloed hebben op bijvoorbeeld het gedrag, het IQ of de motoriek van het kind op latere leeftijd. Zo is het met betrekking tot geneesmiddelen ook mogelijk dat medicatie een nadelig effect heeft op het (te laag) bloedsuikergehalte bij geboorte of het foetaal hartritme. 

Week 30 t/m 40 is het derde en laatste trimester. Je baby groeit ontzettend hard in het derde trimester. Dit is dan ook een cruciale periode. Je lichaam en je kindje bereiden zich als het ware voor op een ingrijpende gebeurtenis: de bevalling.  

 

Medicatie na zwangerschap

Strikt gezien speelt medicatie geen rol na de zwangerschap. Toch moet nog steeds rekening gehouden worden met de medicatie-inname als er borstvoeding wordt gegeven. Geneesmiddelen die de moeder tot zich neemt, kunnen naar de baby overgedragen worden via de moedermelk. Vooral de eerste drie dagen na de bevalling zijn de medicijnen gemakkelijker overdraagbaar. Daarnaast moet rekening gehouden worden met het feit dat de melkproductie geremd kan worden door bepaalde geneesmiddelen. Best vermijd je dus ook na de bevalling het gebruik van medicijnen, tenzij noodzakelijk. Ook hier geldt weer dat je altijd een arts raadpleegt voor professioneel medisch advies. 

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

Niet alleen de vrouw, maar ook de mannelijke partner moet rekening houden met het gebruik van medicatie. Dat komt omdat er tijdens gemeenschap mogelijk geneesmiddelen overgedragen worden. De invloed van medicatie is voor de man het grootste vóór de conceptie, aangezien sommige middelen effect hebben op de hoeveelheid en kwaliteit van de zaadcellen. Tijdens de zwangerschap en na de geboorte zijn de risico´s minder groot.

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

Vruchtbaarheid

Van verschillende medicijnen is aangetoond dat deze negatieve invloed kunnen hebben op de vruchtbaarheid van de man. Bijwerkingen van een geneesmiddel kunnen zijn: lager libido, erectiestoornissen, uitgestelde of zelfs uitgebleven ejaculatie. 

Een negatieve impact op de zaadcellen beïnvloedt de kans om zwanger te raken. Zo kan het aantal zaadcellen dalen, waarmee de kans om de eicel te bevruchten kleiner wordt. Daarbij kan de kwaliteit achteruitgaan. Dat houdt vooral in dat de “beweeglijkheid” van de zaadcellen achteruitgaat, waardoor deze minder makkelijk de eicel kunnen bereiken. 

Het verschilt per geneesmiddel hoelang deze invloed heeft op de vruchtbaarheid van de man. Goed om te onthouden is dat spermacellen twee tot drie maanden nodig hebben om zich volledig te ontwikkelen. Dus welke medicijnen (of recreatieve drugs) de man tot zich neemt, kan drie maanden na dato nog effect hebben op zijn zaadcellen, en zelfs op het kindje dat daarmee wordt verwekt. 

Dat betekent niet dat een man die geneesmiddelen gebruikt geen kind kan verwekken. Het is altijd een goed idee om samen met de huisarts of een medisch professional de mogelijkheden te bespreken. Mogelijk kan een switch gemaakt worden naar een medicijn dat minder invloed heeft op de vruchtbaarheid. Eventueel kan een dokter het advies geven om de zaadcellen in te laten vriezen vóór het geneesmiddelengebruik, zodat de spermacellen ongedeerd blijven. 

 

Tijdens de zwangerschap

Wellicht heb je schrik dat het medicatiegebruik van de man tijdens de zwangerschap effect kan hebben op de groeiende baby. Hoewel er weinig onderzoek is gedaan naar het effect van geneesmiddelen in spermacellen op het ongeboren kindje, is er waarschijnlijk geen reden tot paniek. Dankzij de vruchtzak, de placenta en het slijm dat het baarmoederhals produceert, wordt een soort beschermlaag gecreëerd die de baby beschermt tegen dit soort inkomende gevaren. 

Overigens is er niet voldoende onderzoek gedaan om de risico´s volledig uit te sluiten. De mogelijkheid bestaat dat de medicatie die doordringt tot de spermacellen wordt opgenomen in het bloed van de moeder of de baarmoederhals binnendringt bij seksueel contact. De kans is heel klein dat het daadwerkelijk zo ver komt, maar het is zeker raadzaam de huisarts te contacteren als je twijfelt. Je kunt eventueel altijd seksueel contact vermijden of gebruik maken van condooms. 

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

De hoofdregel is dat medicatie tijdens de zwangerschap zoveel mogelijk moet worden vermeden. Maar wat als dat niet mogelijk is? Zijn er dan alternatieve geneesmiddelen die je veilig kunt gebruiken? 

Waar sommige medicijnen risico´s met zich meebrengen, kan de ziekte in kwestie soms een veel groter gevaar voor het ongeboren kind zijn dan het geneesmiddel. Neem het medicijn valproaat, dit kan worden gebruikt bij ernstige epilepsie. Het gebruik van dit medicijn van de moeder brengt het risico op een open ruggetje bij de foetus met zich mee. Echter kan een zware epilepsie-aanval bij de moeder ook ernstige gevolgen hebben voor zowel de moeder als het ongeboren kindje. Bij bepaalde chronische ziektes kan het dus verstandiger zijn om het geneesmiddel langdurig te gebruiken, omdat de ziekte negatieve gevolgen voor moeder en kind kan hebben. Bij het voorschrijven van een geneesmiddel gaat de voorkeur altijd uit naar een medicijn waarbij genoeg onderzoek bij zwangerschap naar is gedaan. 

Als we naar alle soorten chronische ziektes kijken, moeten we ervan uitgaan dat het onmogelijk is dat er voor elke aandoening een zwangerschapsveilig alternatief bestaat. Dat betekent niet dat je geen medisch professional moet raadplegen. Samen met je arts kun je de balans opmaken en een weloverwogen keuze maken. 

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

Alternatieve therapieën 

Mag je alternatieve geneesmiddelen gebruiken tijdens de zwangerschap? Denk niet te gauw dat je op eigen houtje met natuurlijke middeltjes aan de slag kunt gaan. Sommige alternatieve therapieën kunnen namelijk ook negatieve effecten hebben op moeder en baby. Ook kun je sommige kruidenpreparaten en essentiële oliën best vermijden. Ook hier adviseren we om je behandelende arts te raadplegen voor medisch advies.  

De placenta speelt een grote rol bij de groei en ontwikkeling van het ongeboren kind. De belangrijkste functie van de placenta is om voedingsstoffen en zuurstof van de moeder naar de foetus over te dragen. Ook zorgt de placenta ervoor dat afvalstoffen niet doorgegeven worden naar het kindje. Dat betekent niet dat de placenta een ondoordringbaar obstakel vormt tegen onveilige geneesmiddelen.

Om hierover een eenduidig oordeel te vellen is er echter te weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar hoeveel geneesmiddelen er exact worden doorgegeven aan je baby. Dit heeft te maken met een aantal zaken. Allereerst is het voor de farmaceutische industrie ongetwijfeld veel goedkoper om geneesmiddelen tijdens de zwangerschap af te raden dan het risico te lopen te moeten bewijzen dat een afwijking geen verband houdt met de medicatie. Daarnaast kunnen onderzoeksresultaten uit dierproeven nuttig zijn, maar is het nooit met zekerheid te zeggen dat het menselijk lichaam hetzelfde zal reageren. 

Als laatste stuit je bij wetenschappelijk onderzoek op het ethische aspect. Het is de vraag of het ethisch verantwoord is om studies te doen naar geneesmiddelen bij zwangere vrouwen. Zelfs als de vrouw akkoord zou gaan met een medisch experiment, is het de vraag of zij ook het recht heeft dit te beslissen voor het ongeboren kind. De meeste gegevens die hierover bestaan, komen voort uit open studies. Dat houdt in dat zwangere vrouwen die het geneesmiddel sowieso al gebruiken in overleg met de arts worden opgevolgd. Echter verlopen dat soort onderzoeken vrij traag. Zodra een nieuw medicijn op de markt komt, zijn er daarom vaak nog geen onderzoeksresultaten over dit middel beschikbaar. 

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

Een zwangerschap kan soms een aantal vervelende kwaaltjes met zich meebrengen. De voorkeur bij de behandeling van deze zwangerschapskwaaltjes gaat altijd uit naar niet-medicamenteuze behandelingen. We geven daarom een aantal tips om verlichting te bieden bij veelvoorkomende klachten tijdens de zwangerschap. Wil je toch een geneesmiddel gebruiken? Bekijk dan onze module Zwangerschap & Medicatie voor ons advies. 

 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie

 

Misselijkheid

Veel vrouwen hebben tijdens het eerste trimester van hun zwangerschap last van misselijkheid, meestal beginnende vanaf de negende week. De klachten kunnen variëren van een lichte ochtendmisselijkheid tot hevige misselijkheid gedurende de hele dag. Dit kan eventueel gepaard gaan met braken. In principe is dit normaal en is het niet levensbedreigend. Mocht je vaker dan drie keer per dag braken, dan is het toch raadzaam om je arts in te lichten. Mogelijk heeft de misselijkheid en het braken invloed op de rest van je gezondheid. 

Zijn de misselijkheidsklachten en het zwangerschapsbraken tot na de vierde maand nog steeds aanwezig, ga dan ook zeker langs bij een medisch specialist. Er kan mogelijk sprake zijn van een andere oorzaak. 

Wat kun je zelf doen tegen zwangerschapsmisselijkheid? In de ochtend kun je voor het opstaan iets kleins eten, zoals een cracker of rijstwafel. Als je de hele dag misselijkheid ervaart, eet dan regelmatig kleine maaltijden. Vermijd hierbij vetrijke maaltijden, vet eten kan mogelijk de misselijkheid verergeren. Er is geen onderzoek gedaan naar dieetadviezen bij zwangerschapsbraken, maar mogelijk biedt gember enige verlichting. Drink daarnaast vooral voldoende water, zodat je niet uitdroogt.

 

Maagzuur

Tijdens de zwangerschap kun je last hebben van zure oprispingen (brandend maagzuur). Vooral tegen het einde van de zwangerschap komt dit regelmatig voor, omdat de baarmoeder dan op de maag kan drukken. 

Wat kun je zelf doen tegen branden maagzuur? Eet rustig, kauw goed en neem kleine porties eten. Sla vetrijke maaltijden over, deze kunnen de klachten verergeren. Vermijd koolzuurhoudende dranken, zoals cola of bruisend water. Sinaasappelsap, koffie en scherpe kruiden vermijd je ook best, aangezien deze de maag kunnen prikkelen. Probeer je zo min mogelijk in te spannen tijdens of na een maaltijd. Zit rechtop tijdens het eten en ga ook niet direct na een maaltijd liggen. En als je wilt slapen, kun je proberen iets hoger te liggen met je bovenlichaam. 

 

Constipatie

Verstopping komt vaak voor tijdens de zwangerschap (constipatie). Wat kun je doen tegen verstopping? Het beste is om dit te voorkomen. Dit doe je door regelmatig te eten. Eet vooral vezelrijk voedsel, zoals volkoren voedingsmiddelen, bruine rijst, groente, fruit, noten, vijgen en peulvruchten. Een aantal voedingsmiddelen hebben een natuurlijk laxerend effect die eventueel verlichting kunnen bieden. Denk aan: een glas water en een kiwi op lege maag, peperkoek, volkoren speculaas, gedroogd fruit of vers fruitsap. Drink daarnaast minstens 1,5 liter per dag, liefst water. Blijf gedurende de zwangerschap actief waar mogelijk, voldoende beweging stimuleer namelijk de darmen. 

Daarnaast is het aan te raden om naar het toilet te gaan als je de aandrang voelt. De verstopping kan mogelijk verergeren als je de stoelgang ophoudt. Neem daarnaast niet op eigen houtje laxeermiddelen om de stoelgang op gang te laten komen. Vraag hierbij altijd eerst advies van je arts. 

Naar Module Zwangerschap & Medicatie