Rechten van personen met een handicap in België: alles wat je moet weten

Wat zijn de erkende fundamentele rechten van personen met een handicap?

Personen met een handicap in België genieten dezelfde mensenrechten als personen zonder handicap. Artikel 22 ter van de Belgische Grondwet garandeert hun volledige integratie in de samenleving, onder andere door redelijke aanpassingen.

Deze rechten omvatten:

• Het recht op gelijkheid en non-discriminatie.
• Toegang tot geschikte accommodatie.
• Het recht op onderwijs, inclusief speciale ondersteuning.
• Toegang tot werk via inclusiemaatregelen.
• Het recht op autonomie en een actief sociaal leven.

Een verplichting tot redelijke aanpassingen

De Belgische wetgeving verplicht werkgevers, scholen, openbare diensten en andere instellingen om concrete maatregelen te nemen om de barrières voor personen met een handicap te verminderen.

Deze maatregelen zijn bedoeld om hen gelijke toegang tot middelen en kansen te garanderen. De uitvoering ervan hangt af van criteria zoals kosten en gevolgen voor de organisatie. Op verzoek zijn ze verplicht.

Terug naar boven

Welk wettelijk kader beschermt personen met een handicap?

Naast de Belgische wetgeving zelf heeft België een aantal internationale en Europese conventies en verdragen ondertekend en geratificeerd die het respect voor de mensenrechten garanderen.

Het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap

Dit verdrag, dat in 2009 door België werd goedgekeurd, benadrukt de verplichting van staten om de inclusie van personen met een handicap te garanderen. Het roept op om beleid en initiatieven te ontwikkelen in overleg met representatieve organisaties.

De antidiscriminatiewet van 2007

Deze wet stelt een algemeen kader vast voor de bestrijding van discriminatie op basis van een handicap. Ze beschermt personen op gebieden zoals:

• Tewerkstelling en werk.
• Toegang tot goederen en diensten.
• Gezondheidszorg.
• Onderwijs.

Elke vorm van discriminatie is verboden. Bijvoorbeeld als een gemeente weigert om een helling te verschaffen voor rolstoelgebruikers of een website die niet is aangepast voor visueel gehandicapten.

De wet vereist geen bepaald percentage handicap of officiële erkenning van de handicap om van toepassing te zijn.

Terug naar boven

Een bredere definitie van een handicap

België hanteert een brede definitie van invaliditeit, die zowel fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen als chronische ziekten omvat. Deze visie maakt het mogelijk om zoveel mogelijk mensen op te nemen in ondersteuningssystemen, zonder dat er een voorafgaande officiële erkenning nodig is.

Een handicap is het resultaat van de interactie tussen een blijvende beperking (fysiek, mentaal, intellectueel of zintuiglijk) en omgevings- of sociale barrières die een volledige en gelijke deelname aan de samenleving beperken. Een niet-inclusieve samenleving versterkt deze barrières.

Hieronder volgt een niet-uitputtende lijst van zichtbare beperkingen:

• Onzichtbare handicaps gelinkt aan een chronische ziekte: diabetes, multiple sclerose, ziekte van Crohn, endometriose, hartziekte, fibromyalgie ...
• Zintuiglijke beperkingen: doofheid, slechtziendheid, kleurenblindheid …
• Psychische beperkingen: angststoornissen, schizofrenie, autistische stoornissen, posttraumatische stress …
• Cognitieve stoornissen: dyslexie, dyscalculie, aandachtstekortstoornis, hyperactiviteit …

Deze definitie van handicap is voortdurend in ontwikkeling.

Terug naar boven

Redelijke aanpassingen: een wettelijke verplichting

Doelstellingen en aard van redelijke aanpassingen

Redelijke aanpassingen zijn bedoeld om de nadelen van een ongeschikte omgeving te compenseren. Dit kunnen zijn:

• Materiële aanpassingen: toegangshellingen, aangepaste software, liften.
• Immateriële aanpassingen: flexibele werktijden, telewerken, reorganisatie van taken.

Redelijke aanpassingen stellen mensen met een handicap in staat om op gelijke voet met anderen te werken.

Criteria voor het beoordelen van redelijkheid

Redelijke aanpassingen worden beoordeeld op basis van verschillende criteria:

1. De financiële en organisatorische kosten.
2. De duur en frequentie van de aanpassing.
3. De beschikbare alternatieven.
4. De impact op de waardigheid en veiligheid van de betrokken personen.

Voorbeelden van aanpassingen

• Aangepaste klaslokalen voor kinderen met leermoeilijkheden.
• De mogelijkheid tot telewerken voor werknemers met een chronische ziekte.
• Toegankelijke versies van administratieve procedures (braille, gebarentaal enz.).

Het weigeren van redelijke aanpassingen is discriminatie, tenzij het een onevenredige last oplevert. Ter herinnering: om van een redelijke aanpassing te kunnen genieten heeft de gehandicapte persoon geen officiële erkenning nodig.

Terug naar boven

Je rechten doen gelden: welke stappen kun je ondernemen en waarop kun je beroep doen?

Hoe vraag je aanpassingen aan?

Het Gelijkekansendecreet voorziet een procedure voor de aanvraag van redelijke aanpassingen. Er werd een modelformulier opgemaakt dat je als persoon met een handicap kan gebruiken of als organisatie ter beschikking kan stellen voor personen die nood hebben aan redelijke aanpassingen.

Beschikbare financiële en materiële bijstand

Om toegang te krijgen tot specifieke voordelen of bijstand is officiële erkenning van de handicap vereist. Dit zijn enkele voorbeelden:

• Inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT): voor personen van wie de arbeidscapaciteit met minstens 66% is verminderd.
• Integratietegemoetkoming (IT): voor mensen met beperkte zelfstandigheid.
• Sociale en belastingvoordelen: sociaal tarief, belastingverminderingen, parkeerkaart.
• European Disability Card: vereenvoudigde toegang tot cultuur en vrijetijdsactiviteiten.

Aanvragen gebeuren via de Directie-generaal Personen met een handicap (DGPH) of regionale instanties.

Wat moet ik doen als ik word gediscrimineerd?

Als je aanpassing wordt geweigerd of je het slachtoffer bent van discriminatie, kun je (volgens het Gelijkekansendecreet):

• Het incident melden bij het Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). Het instituut kan eerstelijnsbijstand geven en bemiddelen. Als dit geen uitkomst biedt, kan de Geschillenkamer een oordeel vellen.
• Een klacht indienen via het onlineformulier van het VMRI.
• Een juridische procedure starten met de hulp van een advocaat of een gespecialiseerde vereniging. 

Goed om te weten: veel verenigingen komen op voor de rechten van mensen met een handicap:

• Het Vlaams Mensenrechteninstituut: bevordert gelijkheid en bestrijdt discriminatie.
• Netwerk SAM: lokale hulp bij administratieve formaliteiten.
• Délégué général aux droits de l’enfant (Federatie Wallonië-Brussel): behandelt de problemen van jongeren onder de 18 jaar op verschillende gebieden: onderwijs, jeugdhulp, handicap, enz.

Deze organisaties kunnen je helpen met alle formaliteiten, van het aanvragen van een aanpassing tot het verkrijgen van een uitkering.

Terug naar boven

Conclusie: wetgeving evolueert voortdurend om inclusie te verbeteren

België wordt regelmatig onderzocht door het Comité voor de rechten van personen met een handicap. Hoewel er aanzienlijke vooruitgang is geboekt, zijn er nog steeds tekortkomingen, vooral op het vlak van toegankelijkheid en de digitale kloof.

Uit recente getuigenissen komen nog steeds problematische situaties naar voor, zoals de afwezigheid van toegankelijke diensten voor slechthorenden in bepaalde banken, en administratieve procedures die enkel online beschikbaar zijn, waardoor mensen met beperkte digitale vaardigheden worden uitgesloten.

België heeft een geavanceerd wettelijk kader om de rechten van mensen met een handicap te garanderen. De implementatie van deze rechten blijft echter een uitdaging. Voortdurende vooruitgang en de steun van gespecialiseerde verenigingen bieden hoop op een steeds grotere inclusie. Testaankoop blijft deze initiatieven ondersteunen om gelijkheid voor iedereen te verzekeren. Terug naar boven