Gezond tuinieren in de stad met aandacht voor bodemverontreiniging
In de stad kan de bodem verontreinigd zijn door nabijgelegen autosnelwegen, industriële of menselijke activiteiten. Dat betekent echter niet dat je er geen moestuin kunt aanleggen. In dit dossier bekijken we hoe je veilig groenten kunt kweken en consumeren.
In de stad kan de bodem verontreinigd zijn, maar laat dat je niet tegenhouden om een moestuin aan te leggen. Lees hier hoe je op een veilige manier zelf groenten kunt kweken in de stad.
- Moestuin: vervuilingsbronnen in de stad
- Risico’s van het eten van groenten van vervuilde bodem
- Hoe weet je of jouw tuin vervuild is?
- Tips voor een groentetuin in de stad
- Hoe maak je jouw moestuin vruchtbaarder?
- Start met je eigen stadsmoestuin!
Moestuin: vervuilingsbronnen in de stad
Zelfs als je op een milieuvriendelijke manier te werk gaat, kan je bodem verontreinigd zijn. Er kan immers vervuiling aanwezig zijn uit het verleden (historische vervuiling), maar evengoed van industriële activiteiten in de omgeving of minder in het oog springende vervuilingsbronnen.
Vervuiling door industrie in de omgeving
Kijk eerst en vooral goed naar de omgeving waarin je woont. Let vooral op de aanwezigheid van:
- fabrieken
- drukkerijen
- tankstations
- opslagplaatsen voor schadelijke producten
- verbrandingsovens
- containerparken
- garages
- werkplaatsen
Hierdoor kan je bodem in de loop der jaren sterk verontreinigd zijn. Ook al is de milieuwetgeving voor dergelijke ondernemingen alsmaar verstrengd, toch kunnen ze sporen nalaten. En als je naast een autosnelweg woont, kunnen de uitlaatgassen van het verkeer in je tuin neerslaan.
Kijk ook uit als er ooit een stortplaats in je buurt is geweest. Schadelijke stoffen van sluikstort - zoals elektronische toestellen, gebruikte verfpotten of batterijen – kunnen de bodem zwaar verontreinigen.
Tot slot worden sommige terreinen, bijvoorbeeld van afgedankte spoorwegen, soms opgehoogd met verontreinigde grond of as.
Zware metalen in je tuin door menselijke activiteiten
Zware metalen kunnen van nature in de grond zitten, bijvoorbeeld koper, zink, ijzer, maar ook lood en arseen. In bepaalde gebieden kunnen ze in hoge concentraties aanwezig zijn door de geologie van het terrein, specifieke milieuomstandigheden of (vroegere) menselijke activiteiten, zoals mijnbouw, landbouw, industrie of vervuiling.
Lood in je sproeiwater
Lood is een soepel, zilver- of blauwgrijs metaal dat in het verleden massaal werd gebruikt in waterleidingen, verf en benzine. Dat is nu niet meer het geval. Maar in huizen die gebouwd zijn voor 1970, kan er nog altijd lood terug te vinden zijn.
Als je sproeiwater door oude loden leidingen heeft gelopen, kunnen er kleine looddeeltjes in je moestuin terechtkomen. Dat af van de zuurtegraad (pH), de hardheid en de temperatuur van het water, maar ook van hoelang het stagneert. Daarom is het aan te raden om het water altijd even te laten lopen voor je het gebruikt.
Cadmium in de bodem
Cadmium is een soepel, plooibaar zilvergrijs metaal dat ook tot de zware metalen behoort. De voornaamste bronnen zijn tabaksgebruik en de non-ferro-industrie.
Net zoals bij lood is de uitstoot van cadmium de laatste decennia sterk afgenomen, maar is er nog steeds cadmium uit het verleden aanwezig in de omgeving.
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen door verbranding van houtskool
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen of PAK's zijn een groep van meer dan 100 verschillende chemische substanties die ontstaan bij de onvolledige verbranding van organische stoffen. PAK’s komen onder meer van de verbranding van houtskool op de barbecue en van de uitlaatgassen van auto’s.
Risico’s van het eten van groenten van vervuilde bodem
Loodvergiftiging
Loodvergiftiging of saturnisme is vooral gevaarlijk bij kleine kinderen. Bij hen kan zelfs een kleine dosis leiden tot schade aan het zenuwstelsel, de intellectuele capaciteiten en de cognitieve ontwikkeling. Bovendien kan het leiden tot bloedarmoede en een groeivertraging.
Sommige groenten kunnen meer lood opnemen dan andere, afhankelijk van de zuurtegraad van de bodem, het gehalte aan organisch materiaal, de hoeveelheid lood in de bodem en andere milieuomstandigheden. Het grootste risico bestaat bij spinazie en sla.
Cadmiumvervuiling
In tegenstelling tot lood besmet cadmium de groenten vooral door de grond. Plaatsen die verontreinigd zijn door cadmium, zijn vaak plekken waar vroeger een zinkfabriek stond of waar zinkassen werden gebruikt om wegen aan te leggen. Het zware metaal kan in de bodem terechtkomen door het gebruik van bepaalde meststoffen en pesticiden of door industriële vervuiling.
Cadmium wordt door planten opgenomen via de wortels en vervolgens getransporteerd naar de bovengrondse delen, dus ook naar de vruchten en groenten. De opgenomen hoeveelheid hangt af van de cadmiumconcentratie in de bodem, de duur van de blootstelling en andere milieufactoren. Vooral wortelen en spinazie zijn er gevoelig voor.
Bij lange blootstelling kan cadmium de werking van de nieren verstoren, de lever aantasten en de botten broos maken.
Vervuiling door polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s)
Groenten kunnen besmet raken met polycyclische koolwaterstoffen (PAK’s) via de lucht, de grond en het water. Het risico is echter beperkt, aangezien PAK's zich niet opstapelen in planten met een hoog watergehalte. Bovendien is de overdracht van de vervuilde grond naar de plantwortels beperkt.
Een aantal PAK’s staan bekend als mutageen en kankerverwekkend. Benzo(a)pyreen zou het giftigst zijn.
Hoe weet je of jouw tuin vervuild is?
Bodemverontreiniging kan het gevolg zijn van historische vervuiling en hangt af van verschillende factoren. Het is dus niet eenvoudig om te weten of jouw grond vervuild is, en zeker niet met welke stoffen.
Vervuiling opsporen via bodemanalyse
Om dat te achterhalen, bieden verschillende labo’s een bodemanalyse aan. Via zo’n analyse kom je ook je bodemtype te weten (humusrijke grond, zure grond, klei- of leemgrond …). Zo kun je uitzoeken voor welke groenten je tuin het meest geschikt is.
Bodemanalyse in Vlaanderen
Voor Vlaanderen vind je informatie op de site van de Vlaamse overheid en in de brochure van het Vlaams Instituut voor Gezond Leven.
Bodemanalyse in Brussel
Om de bodem in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te beschermen en te verbeteren, heeft Leefmilieu Brussel de strategie Good Soil opgezet.
Die heeft tot doel alle bedreigingen aan te pakken door de ontwikkeling van een levende bodem te bevorderen.
In deze context heeft Leefmilieu Brussel een gratis bodemanalysecampagne gelanceerd in Brussel. De terreinobservaties worden uitgevoerd door een erkende bodemdeskundige en de analyses door een landbouwkundig laboratorium. Je krijgt dan de resultaten en een advies aangepast aan jouw bodemtype.
Deze campagne wordt elk jaar herhaald tot 2024. Je kunt je hier inschrijven.
Dankzij jouw bijdrage kan Leefmilieu Brussel een gezondheidsregister van de Brusselse bodems opstellen om de acties voor milieubehoud en -herstel daar zo goed mogelijk op af te stemmen.
Bodemanalyse in Wallonië
De Waalse overheid stelt de onlinedienst SANISOL ter beschikking voor informatie en gepersonaliseerd advies.
Tips voor een groentetuin in de stad
Vervuiling van je grond voorkomen
Er zijn een aantal maatregelen die je zelf kunt nemen om te voorkomen dat je grond vervuild raakt:
- Als je een ondergrondse stookolietank hebt, laat dan regelmatig controleren of die volledig lekvrij is.
- Gebruik regenwater, want leidingwater bevat vaak te veel chloor en andere zuiveringsmiddelen.
- Gooi geen as of onvolledig verbrande stukken hout of houtskool van je barbecue of je houtkachel op je composthoop.
- Zorg ervoor dat je bodem niet te zuur is. In zure grond komen zware metalen gemakkelijker vrij en kunnen ze in je groenten terechtkomen.
- Let op voor lekkende benzine of olie bij het onderhoud van je gereedschap of het bijvullen van je grasmaaier.
- Gebruik geen geschilderd gereedschap, want de verf kan mettertijd afschilferen en in de bodem belanden.
Groenten en fruit van eigen kweek goed wassen
Heb je er alles aan gedaan om vervuiling van je grond te voorkomen en gebruik je geen enkel chemisch product?
Dan nog is het belangrijk om zelfgekweekte groenten grondig te wassen, liefst in water met een beetje natriumbicarbonaat.
Hoe maak je jouw moestuin vruchtbaarder?
Als je grond rijk aan humus en een beetje zuur is, kun je eender welke groenten kweken. Maar hoe kun je een te zure of zanderige bodem vruchtbaarder maken?
Kalk voor een zure bodem
De zuurtegraad geeft aan welke voedingsstoffen er in de bodem zitten en wordt uitgedrukt door een cijfer van 0 tot 14. Een laag cijfer wijst op een zure bodem, een hoog cijfer op een alkalische.
Een alkalische bodem is beter voor sommige groenten, maar de meeste gedijen beter in een pH-neutrale of licht zure bodem.
Wat als je een te zure bodem hebt? Om de zuurtegraad te verlagen, kun je het best kalk toevoegen. Houd daarbij rekening met het volgende:
- Werk de kalk bij voorkeur meteen in de bodem in. Was je al beginnen te telen, strooi de kalk dan zoveel mogelijk onder de planten en schoffel hem lichtjes in om planten en wortels niet te beschadigen. Als je zwaar moet bekalken, spreid dit dan over een drietal jaren.
- Voeg het liefst kalk toe in de herfst of de winter, ruim voor het nieuwe tuinseizoen begint. Kalk heeft immers tijd nodig om te worden opgenomen.
- Probeer de kalk zo fijn mogelijk te maken en te verspreiden. Dan zal hij veel sneller werken.
- Denk eraan dat sommige gewassen liever niet te veel kalk hebben.
Organische meststoffen voor een zanderige bodem
Zanderige grond is gemakkelijker te bewerken, maar houdt minder goed vocht vast en moet dus vaker water krijgen. Door er een laagje maaisel over te strooien, zorg je ervoor dat hij beter vocht vasthoudt. Een zanderige bodem heeft ook regelmatig organische bemesting nodig.
Om je bodem te verrijken met organische meststoffen, heb je verschillende mogelijkheden:
- groenafval: houtafval, bladeren, grasmaaisel, snoeiafval ...
- compost van groenten, fruit en tuinafval
- mest van runderen, paarden, schapen ...
- compost van paddenstoelen
- organische compost uit de winkel (bv. DCM, Viano, Compo ...)
Composteren heeft trouwens heel wat voordelen. Weet je niet hoe je eraan moet beginnen? Lees er alles over in ons dossier over thuiscomposteren.
Start met je eigen stadsmoestuin!
Laat je niet afschrikken door mogelijke bodemverontreiniging om een moestuin aan te leggen in de stad! Dat kan op een veilige manier door je bodem te laten analyseren en het juiste advies op te volgen. Verontreinigde grond betekent trouwens niet er definitie dat je zelfgekweekte groenten ook besmet zijn. Dat hangt namelijk af van verschillende factoren, zoals de bodemsamenstelling, de zuurtegraad, je aanpak, de soort van groenten enz.
Aarzel dus niet om aan de slag te gaan. Er zijn redenen genoeg om zelf groenten te kweken: voor het milieu, je portemonnee, je gezondheid … en voor de voldoening die je eruit haalt.
In de stad kan de bodem verontreinigd zijn, maar laat dat je niet tegenhouden om een moestuin aan te leggen. Lees hier hoe je op een veilige manier zelf groenten kunt kweken in de stad.
- Moestuin: vervuilingsbronnen in de stad
- Risico’s van het eten van groenten van vervuilde bodem
- Hoe weet je of jouw tuin vervuild is?
- Tips voor een groentetuin in de stad
- Hoe maak je jouw moestuin vruchtbaarder?
- Start met je eigen stadsmoestuin!
Moestuin: vervuilingsbronnen in de stad
Zelfs als je op een milieuvriendelijke manier te werk gaat, kan je bodem verontreinigd zijn. Er kan immers vervuiling aanwezig zijn uit het verleden (historische vervuiling), maar evengoed van industriële activiteiten in de omgeving of minder in het oog springende vervuilingsbronnen.
Vervuiling door industrie in de omgeving
Kijk eerst en vooral goed naar de omgeving waarin je woont. Let vooral op de aanwezigheid van:
- fabrieken
- drukkerijen
- tankstations
- opslagplaatsen voor schadelijke producten
- verbrandingsovens
- containerparken
- garages
- werkplaatsen
Hierdoor kan je bodem in de loop der jaren sterk verontreinigd zijn. Ook al is de milieuwetgeving voor dergelijke ondernemingen alsmaar verstrengd, toch kunnen ze sporen nalaten. En als je naast een autosnelweg woont, kunnen de uitlaatgassen van het verkeer in je tuin neerslaan.
Kijk ook uit als er ooit een stortplaats in je buurt is geweest. Schadelijke stoffen van sluikstort - zoals elektronische toestellen, gebruikte verfpotten of batterijen – kunnen de bodem zwaar verontreinigen.
Tot slot worden sommige terreinen, bijvoorbeeld van afgedankte spoorwegen, soms opgehoogd met verontreinigde grond of as.
Zware metalen in je tuin door menselijke activiteiten
Zware metalen kunnen van nature in de grond zitten, bijvoorbeeld koper, zink, ijzer, maar ook lood en arseen. In bepaalde gebieden kunnen ze in hoge concentraties aanwezig zijn door de geologie van het terrein, specifieke milieuomstandigheden of (vroegere) menselijke activiteiten, zoals mijnbouw, landbouw, industrie of vervuiling.
Lood in je sproeiwater
Lood is een soepel, zilver- of blauwgrijs metaal dat in het verleden massaal werd gebruikt in waterleidingen, verf en benzine. Dat is nu niet meer het geval. Maar in huizen die gebouwd zijn voor 1970, kan er nog altijd lood terug te vinden zijn.
Als je sproeiwater door oude loden leidingen heeft gelopen, kunnen er kleine looddeeltjes in je moestuin terechtkomen. Dat af van de zuurtegraad (pH), de hardheid en de temperatuur van het water, maar ook van hoelang het stagneert. Daarom is het aan te raden om het water altijd even te laten lopen voor je het gebruikt.
Cadmium in de bodem
Cadmium is een soepel, plooibaar zilvergrijs metaal dat ook tot de zware metalen behoort. De voornaamste bronnen zijn tabaksgebruik en de non-ferro-industrie.
Net zoals bij lood is de uitstoot van cadmium de laatste decennia sterk afgenomen, maar is er nog steeds cadmium uit het verleden aanwezig in de omgeving.
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen door verbranding van houtskool
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen of PAK's zijn een groep van meer dan 100 verschillende chemische substanties die ontstaan bij de onvolledige verbranding van organische stoffen. PAK’s komen onder meer van de verbranding van houtskool op de barbecue en van de uitlaatgassen van auto’s.
Risico’s van het eten van groenten van vervuilde bodem
Loodvergiftiging
Loodvergiftiging of saturnisme is vooral gevaarlijk bij kleine kinderen. Bij hen kan zelfs een kleine dosis leiden tot schade aan het zenuwstelsel, de intellectuele capaciteiten en de cognitieve ontwikkeling. Bovendien kan het leiden tot bloedarmoede en een groeivertraging.
Sommige groenten kunnen meer lood opnemen dan andere, afhankelijk van de zuurtegraad van de bodem, het gehalte aan organisch materiaal, de hoeveelheid lood in de bodem en andere milieuomstandigheden. Het grootste risico bestaat bij spinazie en sla.
Cadmiumvervuiling
In tegenstelling tot lood besmet cadmium de groenten vooral door de grond. Plaatsen die verontreinigd zijn door cadmium, zijn vaak plekken waar vroeger een zinkfabriek stond of waar zinkassen werden gebruikt om wegen aan te leggen. Het zware metaal kan in de bodem terechtkomen door het gebruik van bepaalde meststoffen en pesticiden of door industriële vervuiling.
Cadmium wordt door planten opgenomen via de wortels en vervolgens getransporteerd naar de bovengrondse delen, dus ook naar de vruchten en groenten. De opgenomen hoeveelheid hangt af van de cadmiumconcentratie in de bodem, de duur van de blootstelling en andere milieufactoren. Vooral wortelen en spinazie zijn er gevoelig voor.
Bij lange blootstelling kan cadmium de werking van de nieren verstoren, de lever aantasten en de botten broos maken.
Vervuiling door polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s)
Groenten kunnen besmet raken met polycyclische koolwaterstoffen (PAK’s) via de lucht, de grond en het water. Het risico is echter beperkt, aangezien PAK's zich niet opstapelen in planten met een hoog watergehalte. Bovendien is de overdracht van de vervuilde grond naar de plantwortels beperkt.
Een aantal PAK’s staan bekend als mutageen en kankerverwekkend. Benzo(a)pyreen zou het giftigst zijn.
Hoe weet je of jouw tuin vervuild is?
Bodemverontreiniging kan het gevolg zijn van historische vervuiling en hangt af van verschillende factoren. Het is dus niet eenvoudig om te weten of jouw grond vervuild is, en zeker niet met welke stoffen.
Vervuiling opsporen via bodemanalyse
Om dat te achterhalen, bieden verschillende labo’s een bodemanalyse aan. Via zo’n analyse kom je ook je bodemtype te weten (humusrijke grond, zure grond, klei- of leemgrond …). Zo kun je uitzoeken voor welke groenten je tuin het meest geschikt is.
Bodemanalyse in Vlaanderen
Voor Vlaanderen vind je informatie op de site van de Vlaamse overheid en in de brochure van het Vlaams Instituut voor Gezond Leven.
Bodemanalyse in Brussel
Om de bodem in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te beschermen en te verbeteren, heeft Leefmilieu Brussel de strategie Good Soil opgezet.
Die heeft tot doel alle bedreigingen aan te pakken door de ontwikkeling van een levende bodem te bevorderen.
In deze context heeft Leefmilieu Brussel een gratis bodemanalysecampagne gelanceerd in Brussel. De terreinobservaties worden uitgevoerd door een erkende bodemdeskundige en de analyses door een landbouwkundig laboratorium. Je krijgt dan de resultaten en een advies aangepast aan jouw bodemtype.
Deze campagne wordt elk jaar herhaald tot 2024. Je kunt je hier inschrijven.
Dankzij jouw bijdrage kan Leefmilieu Brussel een gezondheidsregister van de Brusselse bodems opstellen om de acties voor milieubehoud en -herstel daar zo goed mogelijk op af te stemmen.
Bodemanalyse in Wallonië
De Waalse overheid stelt de onlinedienst SANISOL ter beschikking voor informatie en gepersonaliseerd advies.
Tips voor een groentetuin in de stad
Vervuiling van je grond voorkomen
Er zijn een aantal maatregelen die je zelf kunt nemen om te voorkomen dat je grond vervuild raakt:
- Als je een ondergrondse stookolietank hebt, laat dan regelmatig controleren of die volledig lekvrij is.
- Gebruik regenwater, want leidingwater bevat vaak te veel chloor en andere zuiveringsmiddelen.
- Gooi geen as of onvolledig verbrande stukken hout of houtskool van je barbecue of je houtkachel op je composthoop.
- Zorg ervoor dat je bodem niet te zuur is. In zure grond komen zware metalen gemakkelijker vrij en kunnen ze in je groenten terechtkomen.
- Let op voor lekkende benzine of olie bij het onderhoud van je gereedschap of het bijvullen van je grasmaaier.
- Gebruik geen geschilderd gereedschap, want de verf kan mettertijd afschilferen en in de bodem belanden.
Groenten en fruit van eigen kweek goed wassen
Heb je er alles aan gedaan om vervuiling van je grond te voorkomen en gebruik je geen enkel chemisch product?
Dan nog is het belangrijk om zelfgekweekte groenten grondig te wassen, liefst in water met een beetje natriumbicarbonaat.
Hoe maak je jouw moestuin vruchtbaarder?
Als je grond rijk aan humus en een beetje zuur is, kun je eender welke groenten kweken. Maar hoe kun je een te zure of zanderige bodem vruchtbaarder maken?
Kalk voor een zure bodem
De zuurtegraad geeft aan welke voedingsstoffen er in de bodem zitten en wordt uitgedrukt door een cijfer van 0 tot 14. Een laag cijfer wijst op een zure bodem, een hoog cijfer op een alkalische.
Een alkalische bodem is beter voor sommige groenten, maar de meeste gedijen beter in een pH-neutrale of licht zure bodem.
Wat als je een te zure bodem hebt? Om de zuurtegraad te verlagen, kun je het best kalk toevoegen. Houd daarbij rekening met het volgende:
- Werk de kalk bij voorkeur meteen in de bodem in. Was je al beginnen te telen, strooi de kalk dan zoveel mogelijk onder de planten en schoffel hem lichtjes in om planten en wortels niet te beschadigen. Als je zwaar moet bekalken, spreid dit dan over een drietal jaren.
- Voeg het liefst kalk toe in de herfst of de winter, ruim voor het nieuwe tuinseizoen begint. Kalk heeft immers tijd nodig om te worden opgenomen.
- Probeer de kalk zo fijn mogelijk te maken en te verspreiden. Dan zal hij veel sneller werken.
- Denk eraan dat sommige gewassen liever niet te veel kalk hebben.
Organische meststoffen voor een zanderige bodem
Zanderige grond is gemakkelijker te bewerken, maar houdt minder goed vocht vast en moet dus vaker water krijgen. Door er een laagje maaisel over te strooien, zorg je ervoor dat hij beter vocht vasthoudt. Een zanderige bodem heeft ook regelmatig organische bemesting nodig.
Om je bodem te verrijken met organische meststoffen, heb je verschillende mogelijkheden:
- groenafval: houtafval, bladeren, grasmaaisel, snoeiafval ...
- compost van groenten, fruit en tuinafval
- mest van runderen, paarden, schapen ...
- compost van paddenstoelen
- organische compost uit de winkel (bv. DCM, Viano, Compo ...)
Composteren heeft trouwens heel wat voordelen. Weet je niet hoe je eraan moet beginnen? Lees er alles over in ons dossier over thuiscomposteren.
Start met je eigen stadsmoestuin!
Laat je niet afschrikken door mogelijke bodemverontreiniging om een moestuin aan te leggen in de stad! Dat kan op een veilige manier door je bodem te laten analyseren en het juiste advies op te volgen. Verontreinigde grond betekent trouwens niet er definitie dat je zelfgekweekte groenten ook besmet zijn. Dat hangt namelijk af van verschillende factoren, zoals de bodemsamenstelling, de zuurtegraad, je aanpak, de soort van groenten enz.
Aarzel dus niet om aan de slag te gaan. Er zijn redenen genoeg om zelf groenten te kweken: voor het milieu, je portemonnee, je gezondheid … en voor de voldoening die je eruit haalt.