Bereid op tijd je levenseinde voor

Ben jij al voorbereid op je levenseinde? Het lijkt niet het meest aantrekkelijke onderwerp om over na te denken, maar het is belangrijk om te weten dat je zelf de regie kunt nemen over wat er met jouw lichaam en je bezittingen gebeurt wanneer je er niet meer bent. Zo kun je bijvoorbeeld nu al beslissingen nemen over orgaandonatie, je teraardebestelling en euthanasie. Maar wist je dat je ook schriftelijk kunt vastleggen welke behandelingen of onderzoeken je niet wilt ondergaan wanneer je later ernstig ziek bent en niet meer in staat bent om dat zelf te beslissen?

Soorten voorafgaande wilsverklaringen

• Voorafgaande negatieve wilsverklaring
• Voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie
• Actueel verzoek voor euthanasie
• Expliciete toestemming voor of weigering van orgaandonatie
• Afstaan van lichaam aan de wetenschap
• Wilsverklaring over teraardebestelling

Een medische behandeling weigeren

Met een voorafgaande negatieve wilsverklaring bepaal je nu welke behandelingen of onderzoeken je niet wilt ondergaan als je later heel ernstig ziek bent maar niet meer in staat om dat uit te drukken.

Je kunt een voorafgaande negatieve wilsverklaring opstellen voor het geval je later bijvoorbeeld een hersenbloeding oploopt, dementerend bent of in coma ligt en je daardoor niet meer kunt uitdrukken wat je wilt. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om de weigering van antibiotica, een opname in een ziekenhuis, kunstmatig toedienen van voeding en vocht, reanimatie, kunstmatige beademing, chemotherapie, intensieve zorg, een CT-scan, een NMR-onderzoek.

Hoe stel je een voorafgaande negatieve wilsverklaring op? 

Je vindt een modeldocument op de website van LEIF (LevensEinde InformatieForum). 

• Je vult het document het best in samen met een arts/zorgverlener. 
• Je kunt een “vertegenwoordiger” aanduiden als je dat wenst. Die moet mee ondertekenen. Zo bepaal je zelf aan wie je de taak toevertrouwt om het document te laten toepassen wanneer het ogenblik is aangebroken.
• Als je niemand hebt aangeduid, mag iemand van je familie in jouw naam optreden, de wetgever heeft daar een rangorde voor voorgeschreven.

Euthanasie in geval van coma 

Met een voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie bepaal je nu dat je euthanasie wilt wanneer je later in een onomkeerbare coma terechtkomt en je dus niet meer in staat bent om dat te vragen.

Lees goed: onomkeerbare coma is de voorwaarde; het document zal dus van nul en generlei waarde zijn als je later bijvoorbeeld begint te dementeren. 

Hoe stel je een voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie op? 

Je vindt een modeldocument op de website van de FOD Volksgezondheid. 

• Je moet de verklaring in het bijzijn van twee meerderjarige getuigen opstellen en zij moeten mee tekenen. Ten minste één van hen mag geen erfgenaam en/of legataris zijn omdat de betrokkene anders materieel belang heeft bij je overlijden.
• Wanneer je fysiek niet meer in staat bent om de verklaring te schrijven of te ondertekenen, moet een arts een medisch attest toevoegen, met onder meer de reden waarom je het niet zelf kunt doen.
• Je moet alle ondertekenaars een origineel exemplaar van het document bezorgen. En je hebt een extra exemplaar nodig als je de verklaring op de gemeente wilt laten registreren.
• Je kunt een vertrouwenspersoon toevoegen als het voor jou geruststellend is om te weten dat je op iemand zult kunnen rekenen wanneer het ogenblik is aangebroken om het document te laten toepassen. Het mag een van je getuigen zijn, maar niet de arts die je behandelt of bij wie je op consultatie bent geweest noch iemand van het verplegend of verzorgend team.

Actueel verzoek voor euthanasie

Met een actueel verzoek voor euthanasie bepaal je dat je nu euthanasie wilt omdat je ten gevolge van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening in een toestand bent beland die als medisch uitzichtloos wordt beschouwd en je ondervindt ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet kan worden gelenigd. 

Hoe stel je een actueel verzoek voor euthanasie op?

Je mag het zeer kort houden, zolang er maar ondubbelzinnig uit blijkt dat je wilt dat er euthanasie op je wordt toegepast en dat je het document dateert en ondertekent. Je vindt een voorbeeld op de website van LEIF.

• Ben je nog geen 18 maar word je oordelingsbekwaam geacht (door een psycholoog of een kinderpsychiater), dan moeten je ouders zich schriftelijk akkoord verklaren met het verzoek. 
• Als je niet in staat bent om het verzoek zelf te schrijven, mag je het door iemand anders op papier laten zetten, maar dat mag geen erfgenaam en/of legataris zijn want die kan materieel belang hebben bij je overlijden. Het is verplicht om dat in aanwezigheid van een arts te doen. 

Orgaandonatie

Met een verklaring voor orgaandonatie geef je nu expliciet de toestemming om na je overlijden organen beschikbaar te stellen voor transplantatie. Of je verzet je daar uitdrukkelijk tegen.

Hoe stel je een verklaring voor orgaandonatie op?

• Je kunt je wens met betrekking tot de donatie op de gemeente laten registreren.
• Sinds juli 2020 kun je dat ook bij de huisarts doen of zelfs gewoon thuis met je computer. In dat laatste geval moet je surfen naar de website Mijngezondheid, waar je je zult moeten identificeren en authenticeren via je elektronische identiteitskaart of de app Itsme.
• Je bent niet verplicht om die officiële weg te volgen. In feite volstaat elke ondubbelzinnige uiting, bijvoorbeeld in een niet-geregistreerde verklaring, een testament, een brief aan de familie. 

Je lichaam aan de wetenschap schenken

Je legt nu schriftelijk vast dat je lichaam na je overlijden mag worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. 

Hoe stel je een verklaring op om je lichaam aan de wetenschap te schenken?

• De universiteit van je keuze zal je daar een modeldocument voor bezorgen. 
• Je moet het in tweevoud invullen (één exemplaar is voor de universiteit bestemd, het andere voor jou).

Je wensen voor je teraardebestelling

Je kunt nu allerlei aspecten over je teraardebestelling en je afscheid schriftelijk vastleggen.

• Moet je stoffelijk overschot worden begraven of gecremeerd?
• Wat moet er bij crematie met de as gebeuren (begraven, urne in columbarium, uitgestrooid op strooiweide/zee/andere plaats …)?
• Volgens welke levensbeschouwing moet je afscheidsplechtigheid worden gehouden (katholiek, joods, islam …) of wil je helemaal geen afscheidsplechtigheid?
• Wil je je rustplaats in een specifieke gemeente?
• Je kunt daar nog verder in gaan en bijvoorbeeld de koffietafel regelen.
• Als je een uitvaartverzekering hebt gesloten, is het aan te raden om dat te vermelden. 

Hoe stel je een wilsverklaring over de teraardebestelling op?

Elke gemeente stelt daar een document voor ter beschikking.

Waarom je dat beter niet uitstelt 

Het is evident dat je die verklaringen alleen kunt opstellen als je daar mentaal nog toe in staat bent. Waarom zou je dus nog wachten, er is snel iets gebeurd. 

En het is niet per se definitief: je kunt altijd op je beslissing terugkomen. Je kunt elke verklaring te allen tijde aanpassen of helemaal intrekken, althans zolang je in staat bent om die handeling bewust uit te voeren.

Hoelang blijft de verklaring geldig?

Zolang je je verklaring niet hebt ingetrokken, blijft ze onbeperkt geldig. Dat geldt sinds april 2020 voor alle soorten verklaringen.

Maar doordat de nieuwe regeling niet met terugwerkende kracht werd ingevoerd, is er één geval waarin het document sowieso maar tijdelijk van kracht blijft. Als je vóór 2/4/2020 een voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie hebt opgesteld, is die slechts vijf jaar geldig. Daarna moet je ze vernieuwen als je bij dat eerder verzoek blijft.

Wat doe je met de verklaring?

Als je de moeite neemt om wilsbeschikkingen op te stellen, is het uiteraard de bedoeling dat ze tijdig worden gevonden als het eenmaal zo ver is.

• Alle documenten die rechtstreeks of onrechtstreeks relevant kunnen zijn voor je gezondheidstoestand, kun je door je huisarts en andere behandelende artsen in je medisch dossier laten opnemen. 
• Breng op z’n minst je naaste familie of een goede vriend op de hoogte van je wensen. 
• Voor diverse documenten bestaat de mogelijkheid om ze op de gemeente te laten registreren: voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie, expliciete toestemming voor of weigering van orgaandonatie en wilsverklaring over teraardebestelling. Ze worden dan opgenomen in een elektronische nationale gegevensbank die zorgverleners kunnen raadplegen. 
• Je kunt soms in het document zelf een vertrouwenspersoon aanduiden. Maar dat kun je evengoed in een apart document doen (voor een modeldocument: zie de website van de FOD Volksgezondheid).
• Je kunt gratis een LEIF-kaart aanvragen. Dat is een initiatief van een Nederlandstalige organisatie, LEIF (LevensEinde InformatieForum). Als je zo’n kaart in je portefeuille hebt, weet men meteen welke documenten je hebt opgesteld en wie men in geval van nood kan contacteren. De kaart is geplastificeerd en zo groot als een bankkaart.

Voor meer tips en info verwijzen we je graag naar de aparte website die de FOD Volksgezondheid heeft gemaakt om mensen aan te zetten om na te denken en te praten over hun wensen voor hun oude dag vooraleer het te laat is en anderen voor hen moeten beslissen. Daar is onder meer een model van een ”wensformulier” beschikbaar waarin je kunt aangeven welke elementen jouw leven zin geven, welke wensen je hebt op het vlak van wonen, zorg en je levenseinde, welke wilsverklaringen je hebt opgesteld, en wie je als vertrouwenspersoon of gemachtigde/vertegenwoordiger hebt aangesteld.

Als je over een digitale Izimikluis beschikt, kan het interessant zijn om de pdf van dat document daar op te slaan en te delen met iemand die je vertrouwt.

Nu beslissen over je vermogen later